De Europese christenheid bereikte in de vroege middeleeuwen een hoogtepunt in de zogenoemde scholastiek. Griekse filosofie werd als basis gebruikt voor theologische beschouwingen. Een van de grootste scholastici was Eckhart (c.1260-1327). In het boek ‘Eckhart bij avondlicht’ belicht Evert van den Berg enkele van diens preken. Waar gaat dit over?
Uitgangspunt van de scholastici was dat God gevonden moest worden via de filosofie die niet heidens werd beoordeeld, maar als door God geïnspireerd. Evenzo werd de schepping gezien als openbaring van God en dus heilig, in plaats van gecorrumpeerd door satan.
Op deze aannames baseerden de Dominicaanse kloosterorde (*1215) de stelling dat het menselijke denken de beste wijze was om God te kennen. De in Thüringen geboren Eckhart trad jong toe tot deze orde. In 1302 werd hij Magister in de Theologie. Hij preekte niet alleen in het Latijns, maar ook in de landstaal. Opmerkelijk voor die tijd.
Boekanalyse
Van den Berg is lekendominicaan, oudtestamenticus en neerlandicus (gespecialiseerd in de vroege middeleeuwen). Hij was leraar Nederlands en docent voor een lerarenopleiding. Na zijn pensionering begeleidde hij een Eckhart leergroep en gaf lezingen en cursussen. Hij is op het moment docent Bijbels Hebreeuws bij de Stichting Judaïca in Zwolle.
In zijn boek heeft hij zeven preken opgenomen (vijf niet eerder in het Nederlands vertaald). Na een Inleiding volgt een verkenning van het denken van Eckhart en daarna de preken. Aan elke preek is een hoofdstuk gewijd die begint met een citaat van Angelus Silesius (mystiek dichter 17de eeuw) en een inleiding.
Het laatste hoofdstuk gaat over de afwijkende interpretatie en toepassing van Eckhart door de Duits-Joodse dichter Paul Celan. Het boek sluit af met een literatuurlijst, enkele eindnoten, een personalia over de auteur en een Dankwoord.
Verketterd
Op latere leeftijd (het ‘Avondlicht’ genoemd in de boektitel) ‘radicaliseerde’ Eckhart, waardoor de Inquisitie hem verketterde. Hoewel hij sterk filosofisch geïnspireerd was, wordt Eckhart vreemd genoeg toch gezien als mysticus. In zijn preken speelt de eenwording met Gods Zoon om zelf een zoon van God te worden een grote rol. Volgens Eckhart zou, wie zich volledig vernederde voor God, Hem verplichten één met diegene te worden.
Evaluatie
Dit is een interessant en inspirerend, maar niet altijd even makkelijk te volgen, leerboek over theologie-filosofie. Een uitdaging voor Evangelische gelovigen die als anti-intellectuelen, Theologie niet belangrijk achten voor hun geloof.
Werkelijk doordringen tot de ware Godskennis en het aanleren van wijsheid Gods vergt echter, hoe moeilijk ook, intellectuele inspanning en geloofsvolwassenheid. Dat simpelweg af doen als onnodig, gnostiek of ijdel is kortzichtig.
Dit voor een breed publiek toegankelijk gemaakte boek over de scholastiek van Eckhart kan nuttig zijn voor het begin van de weg naar het beter doordenken van het geloof. Het is opvallend dat Eckhart in de behandelde preken het onderwerp zonde(macht) nergens noemt. Dit boek, helaas zonder zoekregister, wordt aangeraden voor geïnteresseerden.
Berg, E. v. den, Eckhart bij avondlicht. Een lezing van zijn late preken uit Keulen. 2021, Van Warven, Kampen, 107 pagina’s, € 14,95, ISBN: 9789493175778.
