Voor veel christenen is esoterie een onbekende wereld. Ook omdat het gelijk gesteld wordt aan occultisme en dus aan satanisme. Van Schaik en Slavenburg beschrijven in hun boek ‘Geschiedenis van de westerse esoterie’ kernelementen ervan. Daaruit blijkt dat er nogal wat esoterische verbanden worden gelegd met de christenheid. Waar gaat hun boek over?
Esoterie staat voor geheime zelfkennis (Grieks: gnosis) waartoe alleen ingewijdenen toegang krijgen. Deze inwinding doorloopt graden en vergt moeite. Door de eeuwen heen heeft esoterie en de concepten die ermee in verband staan, zoals spiritisme, occultisme, alchemie en magie, een andere en steeds wijdere betekenis gekregen.
Volgens esoterici was de gnosis vroeger een algemeen gegeven en werd het openbaar beleefd, maar vooral door de opkomst van het materialisme in de 18de eeuw zou het zich in een besloten wereld (vrijmetselarij) hebben teruggetrokken. Maar esoterie heeft de westerse cultuur nooit verlaten en zou nog steeds nuttig en actueel zijn.
Boekanalyse
Van Schaik (antroposoof) studeerde middeleeuwse mystiek en leidt een organisatie die lezingen over esoterie verzorgt. Slavenburg studeerde geschiedenis, houdt lezingen over esoterie en schrijft boeken.
Na een voorwoord, verantwoording en inleiding wordt de geschiedenis van de westerse esoterie in 67 hoofdstukken verdeeld over zeven chronologische delen beschreven. Bij elk deel zijn eindnoten met hoofdzakelijk bronvermeldingen gegeven.
De opzet is een mix van thema’s, personen, tijdvakken en fenomenen. De langste hoofdstukken gaan over de vier pijlers van de esoterie, klassieke Griekse esoterici en theosofie in Duitsland (Steiner). Het boek sluit af met een literatuurlijst, personalia van de auteurs en een zoekregister.
Evaluatie
Dit is een zeer uitgebreid en goed toegankelijk naslagwerk, voorzien van een handige boeklint, over de geschiedenis van de esoterie zoals die in het westen is ontstaan. Het biedt niet alleen geschiedschrijving, maar geeft ook een inkijk in de rituelen, controverses, ruzies en ontwikkelingen door middel van een groot aantal citaten. De auteurs zijn beiden esoterici en drukken dat ook uit door hun bewondering voor allerlei ontwikkeling in de esoterie.
Naar voren komt dat de esoterie verschillende ‘inwijdingspaden’ biedt en daardoor nogal uiteenlopend, soms onderling tegenstrijdig en zoekend de geesteswereld (in en/of buiten de mens) benaderd. In tegenstelling tot de traditionele christenheid die zich beperkt tot Bijbelinterpretatie. De esoterie zoekt diens weg via on-Bijbelse wegen om antwoorden en behoeften te adresseren waarvoor de traditionele christenheid nauwelijks aandacht heeft of verwerpt.
Esoterie blijkt vooral te gaan om het bevredigen van interesses in de spirituele wereld en de wil om die naar de eigen hand te zetten. Esoterie gaat er dus vanuit dat er een spirituele wereld bestaat die invloed uitoefent op het aardse leven. Het is in die zin ook een sterke tegenstroom tegen het materialisme van het Darwinisme (evolutietheorie), net zoals de christenheid dat zou moeten zijn.
Esoterie wordt ook de ‘derde weg’ genoemd. Dat zou esoterie per definitie buiten Jodendom en christenheid plaatsen, maar uit dit boek blijkt dat het ook wegen van overlap zoekt, zoals met Kabbalah, Manicheeërs (Augustinus), Graalridderschap (Tempeliers), Keltisch christendom, Katharen, de Illuminati en Rozenkruisers.
De literatuurlijst en het zoekregister in dit boek zijn jammer genoeg nogal summier. Een begrippenlijst had handig geweest.
Voor meer recensies van Marco van Putten zie: www.MessiaNieuws.nl.
Schaik, J. van, en J. Slavenburg, Geschiedenis van de westerse esoterie. 2021, Van Warven, Kampen, 713 pagina’s, € 44,90, ISBN: 9789493175747.
