Het verloop van de opstand van de Nederlanden tegen de Spaanse overheersing is bekend. Robert Fruin, Neerlands eerste hoogleraar geschiedenis, stelde echter dat geschiedschrijving erover niet altijd juist is. Hij heeft probeert een aantal van die fouten te corrigeren. In een viertal artikelen gebundeld deed hij dat over de gebeurtenissen van ‘Het voorspel van de Tachtigjarige oorlog’ is in boekvorm uitgegeven. Hoe is gedaan?
Door Marco van Putten
Boekkarakteristieken
Fruins (1823-1899) artikelen zijn een beschrijving van de geschiedenis van de Nederlanden van circa 1550 tot 1567; de gebeurtenissen tot aan de oorlog met Spanje. Hij reageerde ermee op een Amerikaans geschiedenisboek. Daarin had hij fouten opgemerkt. Maar ook in enkele andere boeken. Fruin schreef als conservatief protestants wetenschapper naar de toenmalige liberale school; hij probeerde de geschiedenis neutraal weer te geven (het ‘goede’ van elke partij).
In dit boek zijn Fruins artikelen omgezet in het hedendaagse Nederlands. In het voorwoord wordt een korte beschrijving gegeven over de achtergrond van het ontstaan van de artikelen. Het boek geeft pikante details, zoals uitspraken, beweegredenen en daden van de hoofdpersonen, die hebben geleidt tot de opstand tegen Spanje. Maar het geeft ook speciale aandacht aan de godsdienstige geschiedenis in de Nederlanden. Vooral de opkomst van de Calvinisten (Gereformeerden), die later een dominante rol opeisten. Uitgebreide eindnoten (50 pagina’s) geven literatuurverwijzingen en achtergrondinfo. Het boek sluit af met summiere biografie over de auteur.
‘Drassige’ Nederlanden
De opstand tegen Spanje kent een langslepend voorspel, waarin bekende hoofdpersonen naar voren komen, zoals Willem van Oranje. Deze periode is belangrijk omdat het verklaart waarom het tot de opstand kwam. Fruin laat zien dat deze opstand zeker ook karakteristiek was voor de toenmalige tijdsgeest; er was in Europa een individualisering en emancipatie gaande die leidde tot een streven naar onafhankelijke natievorming. Dit deed het verlangen opkomen tot omwenteling van de gevestigde orde, waarin groten, edelen en adel naar willekeur regeerden.
Zoals altijd gaan zulke fundamentele veranderingen samen met weerstand, geveinsdheid en verraad. In zulke ‘drassige’ omstandigheden is het niet altijd duidelijk waar loyaliteiten liggen. Juist in die chaotische periode bereiken ook nieuwe geloofsleringen de Rooms-katholieke Nederlanden. De Spaanse koning Philips II reageerde met een terreurbewind, zoals de Inquisitie, tegen de ‘ketterijen’ van andersgelovigen. Sommige ‘opstandelingen’ wilden daarom dat er ook godsdienstvrijheid zou komen. Zonder altijd zelf van geloofsovertuiging te veranderen. Dat het voorspel zo lang duurde blijkt te wijten aan de Spaanse koning, maar ook aan de verdeeldheid, onbekwaamheid en fouten van de Nederlandse leidslieden.
Evaluatie
Dit is een toegankelijk en spannend geschiedenisboek. Jammer is dat Fruin in de eindnoten spaarzaam is met het uitschrijven van details. Hij verwijst meestal slechts naar archiefgegevens als bewijs voor zijn stellingen. Als hij wel toelichting geeft dan vaak als citaat in de Latijnse en Franse taal. Voor velen onleesbaar. Een register was handig geweest. Voor geïnteresseerden in politieke geschiedenis van de Nederlanden en van de Reformatie is dit boek een must.
Fruin R.
Het voorspel van de Tachtigjarige oorlog
2017, Omniboek, Utrecht
224 pagina’s
€ 10,00
ISBN: 9789401911320
