Het verwerken van de Tweede Wereldoorlog is in Duistland pas de laatste decennia op gang gekomen. Voortijds was het een onderwerp dat werd verzwegen, wat op het grote schuldgevoel wijst. Terecht, want het overgrote deel van de Duisters werkte al dan niet sympathiserend mee met de Nazi’s. Slechts weinig Duitsers kwamen tot enig vorm van verzet. Tegenwoordig wordt geprobeerd om dit verleden in een positief licht te plaatsen door aandacht te vragen voor hun verzet en lijden. Zo wordt in deze dramatische film het christelijk verzet van de lutherse predikant Dietrich Bonhoeffer getoond.
Geloven in een totalitaire staat
Dit punt staat centraal in deze verzetsfilm. Bonhoeffer (Ulrich Tuker, bekend van zijn hoofdrol in de films John Rabe en Rommel) wordt hiermee geconfronteerd als hem het preken, onderwijzen en publiceren wordt verboden door de Duitse regering. Dit zet hem ertoe aan om na te denken over de christelijke ethiek tijdens een totalitaire staat in oorlogstijd. Daarnaast wordt hij geconfronteerd met de vraag of een gelovige dan de oproep voor militaire dienst kan aanvaarden bij een overduidelijk boosaardige regering. Alsof dit nog niet genoeg is krijgt hij ook te maken met het uitzetten van zijn Joodse familie. Om de dienstplicht te ontlopen wordt hem een baan als geheim agent voor de Abwehr, een inlichtingendienst van de regering, aangeboden. Zijn vele internationale contacten als predikant zagen zij als een pre. Bonhoeffer accepteert deze functie alleen omdat de Abwehr een verzetsorganisatie bleek. Hij raakte echter steeds meer betrokken bij allerlei vormen van verzet, totdat hijzelf wordt gearresteerd.
Gevangenisleven
Een groot deel van deze film gaat over de tijd dat Bonhoeffer gevangen zat en ondervraagd werd over zijn verzetsactiviteiten. Vooral in die periode komt het spanningsveld tussen het eren van de overheid (Rm 13) en het zich verzetten ertegen naar voren. Zijn inwendige strijd om te blijven kiezen voor het geloof ondanks zijn wil om te overleven komt naar voren. Te meer, omdat zijn verloofde, Maria von Wedemeyer, er alles aan doet om hem uit de gevangenis te krijgen. Zij bereidt in goede hoop hun aanstaande huwelijk voor. Als het einde van de oorlog nadert lijkt die hoop realiseerbaar.
Bonhoeffer krijgt meerdere kansen om te ontsnappen, maar doet dat niet. Hij ziet voor zichzelf een zekere pastorale rol in de gevangenis. Wordt de hoop dan waargemaakt?
Evaluatie
De regisseur Eric Till, die ook de film Luther regisseerde, heeft het geweldsloze verzetswerk van Bonhoeffer heel goed weergegeven. Ook is er aandacht voor het christelijk-ethische gedachtegoed en de pennenvruchten van de theoloog Bonhoeffer. Deze film geeft echter geen complete biografie. Het gaat over hoe hij ongewild betrokken raakt bij het Duitse verzetswerk in de periode 1939-1945. De kijker kan daardoor de indruk krijgen dat het Duitse verzetswerk aanzienlijk was, want deze film is een uitvergroting van iets wat feitelijk marginaal was. Voor Bonhoeffer was nalaten van verzet evenzeer een oorlogsmisdaad.
Agent of grace. Gebaseerd op het leven van Dietrich Bonhoeffer, NEEMA Media B.V., 2013, c.88 minuten, €14,99 ISBN 9789491001413
