Door Marco van Putten
Flavius Constantinus (c.274-337), bekend als Constantijn de Grote, was ongeveer 30 jaar Romeins keizer. Ongekend lang in het soldatenkeizers tijdperk. Tijdens zijn keizerschap werd hij christen. Hij ging toen zijn keizerschap gebruiken om de christenheid tot de dominante godsdienst (d.i. christendom) te maken, ten koste van het oude heidendom. Hij werd de eerste christelijke keizer. Hoe is dat zo gekomen? Wat is zijn geschiedenis? Het pas verschenen boek van Henk Singor beantwoord veel vragen met de nieuwste gegevens.
Het Romeinse rijk in de derde en vierde eeuw na Chr.
Singor stelt dat het christelijke geloof van oorsprong wel Joods was, maar zich ontwikkelde in het heersende Romeinse rijk. Dat rijk staat centraal in dit boek. In dat rijk leefden de meeste christenen in het Grieksprekende Oost-Romeinse rijksdeel en vooral in Syrië, Israël en Egypte. Toch werd het christendom in Constantijns rijk, dat orthodox of katholiek werd genoemd, bepaald door de christenheid van het West-Romeinse rijksdeel. Een evident spanningsveld met andersgelovenden.
Dit boek richt zich dus vooral op de religieuze situatie in de Romeinse maatschappij in dat tijdvak en specifiek op de ontwikkeling van de christenheid. Singor behandelt hoe ondanks vervolgingen door de Romeinse staat de christenen stug stand hielden, enorm toenamen en de orthodoxe theologie bepaalden. Totdat het christen-zijn gunstig werd. Heidenen reageerden verontwaardigd maar passief op deze christelijke revolutie.
Constantijn
Singor stelt dat Constantijn, nadat hij keizer werd, zich openbaarde als incarnatie van Sol Invictus Dei (d.i. de onoverwinnelijke zonnegod). Slechts enkele jaren later maakte hij bekend dat het de Here Jezus was die hem (militair) onoverwinnelijk maakte. Dit kwam tot uiting in het magische ‘Labarum’ symbool; Het gekerstende oude Romeinse militaire veldteken van de zonnegod. Constantijn was volgens hem een sluw politicus en Ariaan, die later zijn geschiedenis vervalste voor ‘christelijke’ propaganda.
Evaluatie
Constantijn is omstreden. Singor voert daartegen op dat hij oprecht gelovig was, maar geen theoloog en dus zijn geloof niet goed begreep. Hij zette slechts zijn beperkte gaves in voor een christelijk Romeins rijk. Die argumenten zijn zwak, want hij ging om met de beste theologen van zijn tijd. Hij koos ervoor om zijn Romeins keizer-zijn door te laten wegen boven zijn christen-zijn. Veel Romeinse tradities liet hij intact.
Singors impliciete vaststelling echter, dat Romeinse christenen zelf al heel lang naar christendom streefden is wel raak. Zij hadden dat geënt op de Romeinse (militaristische) cultuur, want opmerkelijk genoeg stelden zij dat het Romeinse rijk van God gewild was. De ambitieuze omgang van de kerkleiders met Constantijn was ook niet ‘onschuldig’. Grote politieke inmenging was voor hen blijkbaar ook Gods wil. Singor laat als historicus en geen theoloog deze opmerkelijkheden echter verder onbesproken.
Het boek is toegankelijk, maar zinnen zijn soms wat lang zijn. Uitgebreide bronvermeldingen ontbreken, maar citaten uit de weinig voor die periode beschikbare klassieke bronnen compenseren dat en geven interessante inzichten. De chronologische opbouw afgewisseld met thematische paragrafen maken de beschrijving logisch met diepgang. Een landkaart met klassieke plaatsen was echter wel handig geweest.
Het boek is, zoals Singor in zijn voorwoord schrijft, niet zozeer bedoeld voor wetenschappers, maar voor wie de achtergronden van deze (kerk)geschiedenis in het Romeinse rijk beter wil begrijpen. Een aanrader.
Henk Signor, Constantijn en de christelijke revolutie van het Romeinse rijk. Paperback, 495 pagina’s. Ambo Anthos. ISBN: 9789026324796. € 29,95. Klik hier om dit boek in de Pelgrimonline webshop te bestellen.
