Mensen of groepen die zich niet kunnen of willen aansluiten bij een meerderheid vormen een probleem. Meerderheden vinden het nodig zich tegen daartegen af te zetten. Gods verbanning van het Joodse volk naar andere volken werd dus ook een probleem. Deels ook van Godswege. Maar het had ook een bijkomend gevolg; andere volken worden met Gods handelen geconfronteerd. In het nieuwe boek ‘Christendom en antisemitisme’ van Bart Wallet is de tweeduizend jaar lange confrontatie van Joden met christelijke Europeanen beschreven. Hoe is dat gedaan?
Door Marco van Putten
Speciale nadrukken
In veertien hoofdstukken beschrijft Wallet de rode draad van de christelijke geschiedenis van Europa met speciale aandacht voor Nederland. Wat dat laatste betreft richt hij zich vooral op het protestantisme. Er zou al veel geschreven zijn over de anti-Joodsheid van de Rooms-katholieke kerk in Nederland. De andere nadruk die Wallet legt is op de Christelijk-sociale bewegingen, middeleeuwse beeldvorming, modern antisemitisme en politiek antisemitisme van christenen. Het boek is verdeeld over drie delen; het vroege christendom en rabbijns Jodendom (interne anti-Joodsheid), protestantse en Rooms-katholieke reformaties en hoe christenen omgingen met het moderne antisemitisme (externe anti-Joodsheid). Tekeningen van Karel Kindermans geven ook beeld bij de tekst.
Europese (kerk)geschiedenis
Dit boek laat de lezer in korte tijd kennismaken met de omgang van christenen met het ‘probleem’ van de Joden in Europa. Dat blijkt over het algemeen negatief te zijn en verschillende vormen te kennen. Wallet analyseert die en werkt elke vorm apart uit. Ondanks hun vervlechting. Wat is christelijke anti-Joodsheid en wat niet? Dat is vooral lastig door de dominerende politiek-culturele rol die de kerk wilde hebben. Wallet benoemt ook de steeds terugkerende positieve houding vanuit christenheid, die de anti-Joodse meerderheid afremt, indamt en waarschuwt. Wat opvalt, is het voortdurend marginaliseren van de Joden of ze als gevaar zien, zoals door Luther.
Evaluatie
Dit is een belangrijk en interessant boek dat op een goed toegankelijke en vlot leesbare manier geschreven is met oog voor detail. Een boek dat in het kader van Museum Sjoel Elburg verschijnt, lijkt echter niet helemaal onbevangen. Toch is de schrijfwijze grotendeels opmerkelijk neutraal. Markante missers zijn er echter wel. Bijvoorbeeld het feit dat het tegenwerpen van de Joodse godsdienst, dat Wallet in de basis als anti-Judaïsme opvat, juist een verwachte houding van zelfrespecterende andere godsdiensten moet zijn, maar de christenheid in het bijzonder. Het komt immers uit het Judaïsme voort. Het gevolg is dat Wallet anti-Judaïsme te scherp, te veel van een kant en te objectief definieert. Daar komt bij dat in dit boek ook niet diep wordt ingegaan op de geloofsverdediging van het Judaïsme ten koste van de christenheid. Wallet stelt dat het Jodendom in dit boek alleen subject is. Er wordt dus alleen op gehamerd dat de christenheid huiswerk te doen heeft. Het is jammer dat het boek geen register heeft en slechts een summiere literatuurverwijzing. Met deze kanttekening zeker een aanrader.
Wallet, B., Christendom en antisemitisme
Tweeduizend jaar confrontatie
2017, Boekencentrum/Museum Sjoel Elburg, Utrecht
126 pagina’s
€ 13,99
ISBN: 9789023951971
