Humanisme kent veel vormen. Ook in het Jodendom bestaat hiervoor interesse. Mensen zoals Job, maar ook de aartsvaderen, zouden diep hebben nagedacht over de plaats van de mens in de Schepping en diens relatie met de naaste. Sommige christenen wijzen humanisme af. Zij zien het als seculiere filosofie die strijdig is met de Bijbel. Volgens de gelovige denker Martin Buber is humaniteit juist het gevolg van geloof in God. Theo Witvliet onderzoekt dat in zijn boek ‘Kwaliteit van leven’. Wat was Bubers humanisme?
Wat is vandaag humaan?
Buber (1878-1965) was een kind van zijn tijd en wereld. Hij reageerde op wat er om hem heen gebeurde en bracht denklijnen en ideeën erover naar voren. Volgens Witvliet zouden deze juist in de huidige samenleving weer aandacht moeten krijgen. Vooral omdat er tegenwoordig steeds meer ‘ik-gerichtheid’ bestaat en intolerantie tussen ‘wij’ en ‘zij’. In negen hoofdstukken belicht hij de belangrijkste punten uit Bubers denken. In noten staat Witvliets geraadpleegde literatuur.
Bubers geschiedenis
Buber had het geluk op te groeien in een steenrijke familie. De meeste Joden waren toen echter straatarm. Zijn familie hing de Haskalah aan; de Joodse ‘verlichting’ (Joodse filosofische stroming, waarin de menselijke rede centraal staat). Buber studeerde filosofie in Wenen, maar was eerder gefascineerd geraakt door het chassidisme (groepering in Judaïsme). Zijn grootste desillusie was de Eerste Wereldoorlog, die zijn denken sterk beïnvloedde. Voor het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog verhuisde hij met zijn niet-Joodse vrouw naar Jeruzalem en werd hoogleraar aan de Hebreeuwse universiteit daar.
Bubers denken
Buber kenmerkt zich door een specifiek zionisme (geen Joodse staat, maar vreedzame co-existentie met de Arabieren), het liberale Jodendom van zijn tijd en zijn Bijbelinterpretatie. Buber raakt betrokken bij allerlei problematiek van het Jodendom, zoals het dilemma van de assimilatie (het opgaan van Joden in de seculiere wereld). Zijn denken is onsystematisch, rationeel, wil alleen richting geven, geen antwoorden en is ook selectief. Buber is ook doordrongen van de goddelijkheid van de Schepping. Om al deze redenen was hij omstreden. Vooral vanuit de Joodse orthodoxie.
In Bubers denken staat de relatie centraal. De mens bestaat er door. In zijn hoofdwerk ‘Ik en Jij’ werkt hij het belang ervan uit. Hij benadrukt dat ‘Ik’ zichzelf moet blijven, maar de ander geaccepteerd moet worden zoals die is. Toegepast op God, beoordeelt hij Hem heel positief. Kortom, hij staat voor een links, naïef Jodendom, gericht op wereldvrede.
Evaluatie
Deze studie, geschreven door een christen, is goed toegankelijk voor geïnteresseerden in filosofie. Het toont de ontwikkelingsgeschiedenis van Bubers denken en toont zijn wereld. Soms gaat Witvliet in op andere filosofen, maar dan is niet altijd duidelijk wie wat denkt. Hetzelfde geldt voor Witvliets kritische beschouwingen, waarmee hij geregeld ook in herhaling valt. Interessant is Bubers scherpe kritiek op de christenheid en hoe hij die onderbouwt. Buber staat voor een Twee-wegentheorie (Jodendom en christenheid anders). Jammer genoeg ontbreekt er een zakenregister.
Witvliet, T.
Kwaliteit van leven. Het humanisme van Martin Buber.
Skandalon, Vught, 2017
160 pagina’s
€ 19,95
ISBN: 9789492183392
