Recensie door Marco van Putten
Boekanalyse
In elf artikelen in een tijdschrift reageerde Zuurmond op het voornemen van een nieuwe oecumenische vertaling van het ‘Onze Vader’. Dit boek is de bundeling van die artikelen. Zuurmond hecht terecht grote waarde aan vertalen met grote precisie en zorgvuldigheid. Er zou recht gedaan moeten worden aan de oude bronnen. Ook zou onderzocht moeten worden wat de betekenis van dit gebed was en hoe dat vertaald zou moeten worden naar onze tijd. Het boek heeft veertien hoofdstukken waarbij de meeste aandacht wordt besteed aan allerlei problemen met de tekst van het ‘Onze Vader’. Voetteksten geven diepere uitleg en soms literatuurverwijzingen. Het boek wordt ondersteund door de bijlagen. Daarin zijn meerdere versies van het ‘Onze Vader’ opgenomen, zoals meerdere Nederlandse, maar ook andere talen: Friese, Engelse, Duitse, Syrische, Griekse, Latijnse en Koptische (Egyptische) vertalingen. Het boek sluit af met vier registers (Bijbelteksten, Joodse literatuur (inclusief pseudografen), personen & plaatsen en begrippen & zaken) en een literatuurlijst.
Vertaalproblematiek
Vertalen is altijd interpreteren en aanpassen van een brontekst. Daarbij moeten altijd compromissen worden gesloten. Een vertaling vraagt om een verantwoording, maar die ontbreekt vaak. Een belangrijk startpunt voor een vertaling is uitgangstekst. Steeds vaker worden de oude bronteksten genegeerd. Tegenwoordig gaat het vooral om begrijpelijkheid, omdat dit beter verkoopt. Weerstand hiertegen neemt terecht toe. Het gaat uiteindelijk vooral om ‘brontekstgetrouwheid’, hoe moeilijk dat voor de moderne lezer ook is.
Teksteigenschappen
Zuurmond wijst op de eerste plaats op de verschillen tussen de tekst van het ‘Onze Vader’ in Matteüs en Lucas. De laatste is korter. Latere manuscripten laten zien dat de tekst van Lucas, die oorspronkelijker is, later aangepast is op die van Matteüs, waarvoor de ‘kerk’ altijd voorkeur had. Ook stelt Zuurmond vast dat in latere eeuwen door de ‘kerk’ onderdelen aan dit gebed zijn toegevoegd, zoals de afsluitende bede ‘Want van U is … Amen’.
In de context van Lucas blijkt dat de Here Jezus het gebed bedoelde voor de gemeenschap van gelovigen en dat eraan mocht worden verbeterd, veranderd en toegevoegd.
Tekstproblematiek
Hierbij wijst Zuurmond bijvoorbeeld op het probleem van het unieke ‘Griekse’ woord epiousios, meestal vertaald als ‘dagelijks’. In verschillende manuscripten wordt dit woord echter heel verschillend vertaald. Oorspronkelijk zou het naar het Heilig Avondmaal verwijzen: ‘hemels brood’.
Evaluatie
Dit is een interessant en belangrijk boek. Vooral voor hen die veel waarde hechten aan dit gebed. Zuurmond komt steeds met antikapitalisme en zorgelijk is dat hij niet weet wat Gods wil is. Hij verzet zich wel terecht tegen moderne geparafraseerde ‘Bijbels’, vooral de Nieuwe ‘Bijbelvertaling’.
Dit boek is een aanrader.
Zuurmond, R., In hemels naam. Over vertaling en betekenis van het Onze Vader. 2012, Skandalon, Middelburg. 160 pagina’s, € 18,95, ISBN: 9789490708405.
