Recensie door Marco van Putten
Boekanalyse
Ehrman is gespecialiseerd in de vroege christenheid. In negen hoofdstukken behandelt hij dit onderwerp. De meeste aandacht gaat uit naar de vervolgingen van de christenen en het begin van het ‘christelijke’ keizerrijk. Ehrman wil geen waardeoordelen over godsdiensten doen. Christelijk geloof zou niet beter zijn dan andere religies. Vandaar dat hij ook veel aandacht besteed aan de uitleg van verschillende Romeinse heidense culten. Hij corrigeert diverse verkeerde conclusies en begrippen, maar betwijfelt het auteurschap van een aantal Bijbelboeken.
In de bijlage gaat hij in op het boek ‘The Rise of Christianity’ van socioloog R. Stork, die de groei van de christenheid verklaard vanuit geleidelijke groei. Daarna volgen de eindnoten, die hoofdzakelijk literatuurverwijzingen geven. Het boek sluit af met een register.
Het Romeinse rijk werd christelijk
Een christenheid wist vrij snel het heidense Romeinse rijk te domineren. Deze christenheid groeide in minder dan 400 jaar sinds diens oorsprong met enkele tientallen leerlingen uit tot dertig miljoen aanhangers (de meerderheid in het Romeinse rijk). Hoe is het mogelijk dat de variëteit aan heidense cultussen plaatsmaakte voor het ‘ene’ christelijke geloof? Christenen stellen achteraf dat dit gebeurde omdat God dat wilde, maar volgens ongelovigen kwam het omdat keizer Constantijn christen werd. Ehrman toont dat de opkomst van de christenheid grote spanningen veroorzaakte met de heidense meerderheid die hen als atheïsten beschouwden. Ehrman vindt christelijke literatuur partijdig en daarom richt hij zich vooral op wat het toenmalige heidendom over de christenheid schreef en op apocriefe geschriften. Hij onderzocht ook hagiografieën (heiligenlevens). Hij onderzoekt allerlei mogelijke groeifactoren. Cruciaal voor de groei was volgens Ehrman de bekering van Paulus. Hij zou de eerste en enige zendeling zijn geweest in de eerste eeuw. Hij beschrijft hoe de christenheid daarna volwassen werd (de concilies) en waarom diens karakteristieken aantrekkelijk bleken voor heidenen.
Ehrman relativeert de christenvervolgingen en de martelaarschappen. De Romeinse samenleving zou te open en te tolerant daarvoor zijn geweest. Hij beschrijft de bekende vervolgingen. Toen het keizerrijk ‘christelijk’ werd veranderde de houding van de christenen tegenover het heidendom. Vanaf toen stak onverdraagzaamheid de kop op. Maar hoewel christenheid excluvistisch is werd onverdraagzaamheid nooit de norm noch het opleggen van dwangbekeringen.
Evaluatie
Dit is een heel interessant, makkelijk leesbaar en belangrijk boek, omdat de basis van de westerse christenheid in het Romeinse rijk vorm kreeg. Ehrman is echter een moderne theoloog die de Heilige Geest niet begrijpt. Dit heeft ernstige misvattingen (soms lasterlijk) tot gevolg, die echter heel goed passen in het denkkader van ‘de kerk’. Ehrman concludeert bijvoorbeeld dat het houden van de wet van Mozes geen invloed zou hebben op de relatie met God! Dit boek is aanbevolen.
Ehrman, B. D., De God van Galilea. Hoe een verboden religie de wereld veroverde. 2018, Balans, Amsterdam, 360 pagina’s, € 24,95, ISBN 9789460038266.
