Erasmus is een bekend geleerde uit de Nederlanden, maar toch niet zo bekend als anderen. Vooral niet onder rechtlijnige gelovigen. Hij was immers een rooms-katholiek humanist die de Reformatie afwees. Bovendien keerde hij zich tegen het Jodendom. Maar is dat beeld wel helemaal juist? Dat wilden de initiatiefnemers van het symposium van het Driestar hogeschool in Leiden onderzocht hebben. Dat heeft geleidt tot een boek met bijdragen van verschillende auteurs. Welke aspecten van Erasmus laten zij zien?
Door Marco van Putten
Klik hier om dit boek te bestellen!
Allerlei aspecten van Erasmus
In het boek wordt erop gewezen dat Erasmus (1467/69-1536) in een heel andere wereld leefde dan de huidige. In zijn tijd kwamen allerlei nieuwe geloofsovertuigingen op en er was de dreiging van een Islamitische invasie vanuit het zuiden. In die omstandigheden wilde Erasmus ‘de boel bijeen houden’; eenheid bewaren in kerk en samenleving (die twee waren volgens hem onlosmakelijk verbonden). Hij wilde daarbij ook ruimte geven aan andersdenkenden. Toch had hij stevige kritiek op de kerk die hem zo dierbaar was, zoals diens scholastiek, de aflaten, het kloosterleven, religieuze verplichtingen en de intolerantie, zoals het verketteren van andersdenkenden. Hij vond het heel belangrijk dat kinderen al heel vroeg goede deugden, zoals verdraagzaamheid en tolerantie, werden bijgebracht, omdat niemand die van geboorte zou hebben.
Boekopbouw
De nadruk van de tien auteurs, sommigen Belgisch, ligt op de opvoeding, pedagogiek en vorming van vooral jonge mensen, want dat was het kader waarbinnen het boek ontstond. Toch is er ook veel aandacht voor het humanisme van Erasmus en hoe dat zich verhoudt met het hedendaagse humanisme en de politieke filosofie. Ook wordt aandacht geschonken aan de waardering die hij kreeg van Reformatorische geleerden. Een aantal afbeeldingen verhelderen de tekst. Voetnoten geven vooral literatuurverwijzingen. Achterin is een korte auteurbeschrijving opgenomen.
Geen protestant
Erasmus was geen conservatief christen, maar wilde allerlei vernieuwingen doorvoeren. Daarbij stond de infusie van de klassieke seculiere literatuur (de algemene openbaring; het voorverhaal op de Bijbel) voorop. Hij maakte een eigen Latijnse Nieuwe-Testamentvertaling uit de Griekse grondtekst met commentaar. Op vele manieren leek Erasmus’ vernieuwing op die van zijn tijdsgenoot Maarten Luther. Hij nam echter afstand van Luther en de reformatie, die volgens hem scheuringmakerij bracht.
Erasmus dacht dat de mens ingeboren goed en tot goed geneigd was en een vrije wil had. Vandaar zijn optimisme over opvoeding tot goede werken. Luther en de protestanten perkten echter de vrije wil sterk in ten gunste van Gods genade en achtte de mens van geboorte kwaad en ertoe geneigd. Toch had Erasmus grote invloed op de reformatorische pedagogiek en indirect op de Statenvertaling.
Evaluatie
Dit is niet zozeer een geschiedschrijving over Erasmus, maar het belicht allerlei aspecten van hem. Het zal ernstige gelovigen amper overtuigen hun bedenkingen over hem op te geven, maar optimistische gelovigen, zoals evangelischen, wellicht wel. Want niet alles wat hij voortbracht blijkt fout. Soms zag hij het juist. Helaas ontbreekt een zakenregister.
Hage, A.L.H. (red.)
Desiderius Erasmus
Over opvoeding, Bijbel en samenleving
Driestarreeks. 2017
De Banier, Apeldoorn
239 pagina’s, € 19,95
ISBN: 9789402900064
