Na de dood van Willem van Oranje was Johan van Oldenbarnevelt ruim 35 jaar de belangrijkste leider in de Nederlanden. Maar uiteindelijk werd hij op het Binnenhof in Den Haag van Staatswege onthoofd. Sindsdien is hij miskend en verguist. Historicus Arnout van Cruyningen probeert in een biografie te bepalen wie hij werkelijk was. Hoe heeft hij dat gedaan?
Vertrekpunt
Van Cruyningen wil een eerlijk portret geven van Van Oldenbarnevelt, van zijn jeugd tot zijn dood (1547-1619) en wat er met zijn zoons gebeurde. Omdat dit niet los van de toenmalige wereld kan geeft hij ook een overzicht van de toenmalige geschiedenis van Europa, waarbij die van de Republiek der Nederlanden centraal staat. Van Cruyningen stelt dat Van Oldenbarnevelt een groot staatsman was, maar geen heilige, martelaar of ideaal politicus. Hij zou een mens zijn geweest met talenten en tekortkomingen. Hij legde als politiek leider van de Republiek wel de basis voor de Nederlandse Staat. Dat is zijn blijvende nalatenschap.
Boekanalyse
Na een Voorwoord werkt Van Cruyningen de biografie uit in 12 hoofdstukken. Hij besteedt de meeste aandacht aan de tijd (ruim 8,5 maanden) dat Van Oldenbarnevelt gevangen zat op het Binnenhof, zijn rechtszaak, maar ook aan zijn rol in de oorlog tegen Spanje en de bijkomende diplomatie. Bij de tekst zijn veel foto’s, gravures (portretten), schilderijen en landkaarten geplaatst, zodat er beeld is bij de tekst. Er is een sectie toegevoegd met prachtige kleurenafdrukken. Aan het einde van het boek is een genealogisch tabel opgenomen van Van Oldenbarnevelt, een chronologisch overzicht van zijn leven, een literatuurlijst, eindnoten (met vooral bronvermeldingen) en een Personenregister.
Realistisch beeld
Over Van Oldenbarnevelt blijkt een hardnekkig karikaturesk beeld te bestaan. Van Cruyningen wil laten zien wat daarvan wel en niet juist is. Zo komt het beeld van een autoritaire en aristocratische regent naar voren (geen democraat of vrijheidsstrijder), die helemaal geen rivaal was van de Oranjes maar hen eerder promootte. Toch kwam het tot een ernstig conflict (fundamenteel verschil van politieke en landsbestuurlijke visie) met prins Maurits. Ook blijkt hij een heel gelovige man (orthodox protestant en geen Remonstrant) te zijn, maar die echter godsdienst gescheiden wilde houden van politiek en religieuze tolerantie hoog in het vaandel hield. In tegenstelling tot de Calvinisten in zijn tijd. Ook bleek hij de man die de Statenbond en Buitenlandse Zaken op poten zette, maar niet bepaald een centralistische koers voor ogen had.
Evaluatie
Dit is een goed leesbaar boek dat veel aandacht besteed aan originele geschriften, waaronder brieven, en ook veel interpretatie geeft van de gebeurtenissen en de achtergronden. Op die manier komt de lezer heel dicht bij de hoofdpersoon. Nadeel is dat het soms wat langdradig en erg gedetailleerd kan worden (vooral over de gevangenschapsperiode). Het boek is opgezet als geschiedenisboek voor jong en oud. Dit boek is een aanrader voor geïnteresseerden in de (godsdienstige) geschiedenis van de Nederlanden.
Cruyningen, A. van, Johan van Oldenbarnevelt. Grondlegger van de Nederlandse staat. 2019, Omniboek, Utrecht, 320 pagina’s, € 24,99, ISBN: 9789401915502.
