Abraham Kuyper (1837-1920), een synodaal gereformeerd theoloog, predikant, journalist en politicus, is omstreden. Hij werd een voorman van de Afscheidingsbeweging (afscheiding van de Nederlands Hervormde Kerk). Kuyper was een vertegenwoordiger van het protestants pluralisme, dat uitgaat van de scheiding tussen Kerk & Staat en integratie van de christenheid in de samenleving. Zijn nalatenschap heeft hem de bijnaam ‘de Geweldige’ opgeleverd.
Kuyper werd uitgenodigd door de presbyteriaanse Princeton Universiteit in de Verenigde Staten om er lezingen te houden over zijn visie op de rol van christenen in de (Amerikaanse) samenleving. Deze lezingen zijn bekend geworden als de zogenoemde Stone-lezingen over het Calvinisme. Kuyper ontving er een eredoctoraat. Over zijn reis schreef hij het boek ‘Varia Americana’. De Evangelische Omroep (EO) heeft hierover een TV-serie gemaakt, waarin George Harinck, een historicus, bijna 120 jaar later dezelfde reis maakt en Kuypers ervaringen vergelijkt met de huidige samenleving van de VS.
Oude man op reis
Kuyper is 60 jaar als hij deze reis van 27 augustus tot 10 december 1898 naar de VS maakt. Een acteur (Helmert Woudenberg) speelt Kuyper na, zodat de kijker ook dichtbij de man zelf komt. In de vierdelige serie wordt naast Kuypers boek ook gebruik gemaakt van zijn persoonlijke post en andere geschriften. Kuyper had grote verwachtingen van zijn reis, want hij zag de VS als een land dat ver vooruit was op Europa. Kuyper wordt tijdens zijn reis ook door Nederlandse kolonisten, vaak Afgescheidenen, die daar wonen gevraagd voor een bezoek. Hij vond dat hij iets te bieden had aan hen, maar zijn bespiegelingen slaan nogal eens de plank mis.
Opmerkelijke overeenkomsten en verschillen
Harinck onderzoekt wat er van de vrijheden van de VS, waarover Kuyper roemt, over is. Veel van wat Kuyper constateerde blijkt nog steeds zo te zijn. Dit bevestigt het Angelsaksische traditionalisme en het feit dat veel pioniers uit Europa gevluchte puriteinse christenen waren. Tijdens Kuypers reis waren er Congresverkiezingen en tijdens Harincks reis presidentsverkiezingen. Zoals Kuyper toen al constateerde gaat het in de verkiezingsstrijd nog steeds heel erg om geld. Volgens Kuyper is dat een uiterst ongewenste situatie. Ook constateerde Kuyper dat de journalistiek sterk belust was op sensatie in plaats van waarheden te melden. Dat is nu nog zo. Kuypers visie van een samenleving waartoe iedereen (ook niet-christenen) gelijke toegang heeft en minderheden worden gekoesterd is nooit die van de VS geweest. Ook heerst er tegenwoordig veel woede en angst.
Evaluatie
Het is jammer, maar ook opmerkelijk, dat in deze serie zoveel tijd wordt besteed aan grote sociaal-maatschappelijke problemen, zoals wapengeweld, racisme, discriminatie van homo’s, de daklozen en de vluchtelingen problematiek. Tot in detail wordt lang ingegaan op specifieke gevallen. Harinck heeft daardoor eerder een rol als cultureel antropoloog en socioloog. De serie geeft daardoor slechts een klein deel van wat de titel suggereert. Volledige ondertiteling had de serie ook toegankelijk gemaakt voor slechthorenden.
Varia Americana
In de voetsporen van Abraham Kuyper
2016, Evangelische Omroep
distributie: Neema Media BV
c185 min
€ 16,95
ISBN: 9789082395860
