Het probleem van veel landen in het Midden-Oosten is het idee van segregatie volgens geloof. Die aanpak onderbouwt discriminatie, ondermijnt de rechtsstaat en voedt geweld. De segregatie wordt opgelegd en in stand gehouden door het systeem van religieuze registratie.
Historisch gezien is het huidige systeem een variant op het Millet-systeem van het Ottomaanse Rijk. De Ottomanen hebben het concept overigens niet uitgevonden: het bestond al in de vierde eeuw toen het werd toegepast op de gemeenschappen van de Kerk van het Oosten tijdens de dynastie van de Sassaniden, die het koningshuis van het Perzische Rijk van de 3de tot de 7de eeuw vormden. De staatsgodsdienst van dit rijk was het Zoroastrisme. De christenen vormden de Kerk van het Oosten, waarvan de leider de titel ‘catholicos’ of ‘patriarch van het Oosten’ had. Hij was verantwoordelijk voor de christenen ten opzichte van de Perzische koning. Het systeem bleef gerespecteerd en gehandhaafd zelfs na de verovering van de Sassaniden door de moslims in 651. De christelijke gemeenschap bloeide en deed uitgebreid aan zending – tot in China en India toe.
Religieuze registratie ontstond in de perioden van de geschiedenis die gekenmerkt werden door een zeer beperkte maatschappelijke, economische en geografische mobiliteit. De meeste mensen leefden van hun geboorte tot hun sterven op dezelfde manier. Uitzonderingen op dit patroon waren zeldzaam. De huidige context is totaal anders en de vraag moet gesteld worden of het hele systeem van religieuze registratie niet moet worden aangepast in een tijd van mobiliteit en urbanisatie, twee globale trends waarmee ook het Midden-Oosten mee te maken heeft.
Religieuze mobiliteit betekent dat mensen van godsdienst en geloof kunnen veranderen. Overal in het Midden-Oosten is het mogelijk om zich officieel tot de islam te bekeren. Het omgekeerde is vrijwel onmogelijk en houdt belangrijke sociale en culturele implicaties in. De toepassing van het systeem van religieuze registratie zoals we dat in het huidige Midden-Oosten zien staat ver af van de eerbare oorsprong ervan onder de Sassaniden. De oorspronkelijke bedoeling was dat de verschillende religieuze groepen recht hadden op hun rituelen terwijl ze ook trouw waren aan de politieke leiders. Nu wordt het systeem gebruikt om iedereen te marginaliseren die tot een minderheid behoort. Het komt er op neer dat iedereen die niet tot de meerderheid behoort, gewantrouwd moet worden. Dat blijkt bijvoorbeeld uit het feit dat het voor veel christenen in moslimlanden niet mogelijk is om in openbare dienst te treden. Zoals gezegd: het systeem onderbouwt de discriminatie.
Een voorbeeld: in Libanon is religieuze registratie gelinkt aan het kiessysteem. Het hele politieke systeem loopt daardoor mank. Over het algemeen is de bevolking gedesillusioneerd door de status quo. De politici die het probleem kunnen oplossen zijn tegelijk de oorzaak van het probleem. Eigenbelang, vriendjespolitiek, en dergelijke zorgen voor de instandhouding van het systeem. Het algemeen belang van het land telt veel minder.
Vreedzame godsdienst
We krijgen vaak te horen dat de islam een godsdienst van vrede is, maar wat is ‘vrede’? Een gewapend conflict kan beëindigd worden doordat de ene partij zich onvoorwaardelijk overgeeft aan de andere. Dat zorgt voor vrede in die zin dat er niet meer gevochten wordt – ook kunnen de overwinnaars voorwaarden aan de verliezers opleggen. Die werkwijze garandeert echter niet dat er stabiele, harmonieuze en respectvolle relaties in de gemeenschap ontstaan.
In Egypte worden wrijvingen tussen de verschillende gemeenschappen doorgaans gevolgd door een verzoeningsvergadering. Als het dan gaat over een conflict tussen moslims en christenen, is het meestal zo dat de moslims draconische maatregelen nemen die de christenen marginaliseren en benadelen, los van wat er in de specifieke situatie goed of fout is. Er wordt meestal geen aandacht besteed aan overduidelijk crimineel gedrag. In die context wordt het systeem van religieuze registratie gebruikt als een rechtvaardiging voor de meerderheid om de minderheden te exploiteren. Overigens, het gaat niet altijd om conflicten tussen christenen en moslims, ook de onderlinge rivaliteit van verschillende stromingen binnen de islam is groot.
Tekenen van hoop
Hoewel de situatie verre van rooskleurig is, zijn er ook hoopvolle ontwikkelingen. In Egypte regelde men in 2011 de kwestie van de ‘herbekeringen’. Het gaat specifiek over gelovigen die als christen ‘geboren werden’, zich om een of andere reden tot de islam keerden, maar die later toch weer als christen geregistreerd wilden worden. Na een jarenlange rechtszaak werd die praktijk een recht, en de toepassing ervan leidde niet echt tot problemen.
In 2014 schrapte de Palestijnse Autoriteit de religieuze registratie van de identiteitskaarten. De Palestijnse Grondwet van 2002 stelde immers dat er geen sprake mocht zijn van discriminatie op grond van geslacht, etniciteit, politieke overtuiging of religie.
Gevolgen voor missie en praktijk
Mensen die betrokken zijn in gebed voor moslimlanden of die bepaalde acties ondernemen om het goede nieuws te verspreiden, moeten zich realiseren voor welke uitdagingen moslims komen te staan wanneer ze zich tot Christus bekeren. Ze worden geconfronteerd met een ‘identiteitscrisis’: ze leven, geloven en aanbidden als een christen, maar ze staan officieel als moslim geboekt. Hun geloof verschilt dus van hun registratie. De pijnpunten zijn huwelijk, de geboorte van de kinderen (ze zullen allemaal als moslim geregistreerd worden) en ook wanneer de kinderen naar school moeten. Ze zullen als moslim behandeld worden, terwijl ze als christen zijn grootgebracht …
Er zijn een aantal implicaties voor de Christenen uit het Midden-Oosten. Religieuze registratie is de reden waarom ze als tweederangsburgers worden behandeld. Voor een aantal van hen is dat een reden om te emigreren. Op een aantal plaatsen draagt de registratie bij aan de moeilijkheden die men ondervindt om een kerk open te houden. Registratie maakt het ook moeilijk voor bekeerlingen om zich in een plaatselijke kerk te mogen integreren. In verschillende delen van het Midden-Oosten is het inmiddels al zo dat de meerderheid van de christenen een moslimachtergrond hebben. De manier waarop de kerk functioneert, wordt hierdoor veranderd.
Wie toegang heeft tot politici zou daarvan gebruik moeten maken om de effecten van religieuze registratie op de maatschappij duidelijk te maken en oplossingen aan te dragen. Dat kunnen zowel politici in het Midden-Oosten zijn als politici die contacten met die landen onderhouden. Authentieke plaatselijke oplossingen moeten worden uitgewerkt in het algemeen belang. Regeringen moeten het juiste advies krijgen en zich gaan realiseren welke negatieve effecten religieuze registratie hebben op de economische, culturele en sociale creativiteit.
Wat valt er te doen?
De uitdagingen voor nieuwe bekeerlingen zijn duidelijk. Toch zijn velen, inclusief kerkleiders voorstanders van de status quo. Wanneer er op gewezen wordt dat het huidige registratiesysteem leidt tot schendingen van het internationale recht, haalt dat weinig uit. Het alternatief is om op plaatselijk niveau te blijven zoeken naar werkbare oplossingen.
(bron: Lausanne Movement)
