Gevangenen van Duitse concentratiekampen in de Tweede Wereldoorlog beraamden herhaaldelijk ontsnappingspogingen. Die faalden vrijwel altijd en liepen uit op zware bestraffingen van de gevangenen. De film ‘Sobibor’ gaat over het waargebeurde verhaal van de Russische-Jood Aleksandr ‘Sasja’ Pechersky die in dat gelijknamige kamp een ontsnappingspoging doet. Hoe is dat verfilmd?
Sobibor was een Duits vernietigings- en concentratiekamp in Polen. Aanvankelijk opgericht als werkkamp in 1940 kwamen er in het voorjaar en de zomer van 1943 34.313 Nederlandse Joden terecht. Er verbleven toen al gevangen uit allerlei landen in het bezette Europa. Duits, Jiddisch, Pools en Russisch waren de talen die de meeste gevangen spraken.
Russische gevangenen
Onder de in meerderheid Joodse gevangenen waren ook een aantal Russische soldaten. Zij sporen Sasja, een van hen, aan om hen te helpen te ontsnappen. Maar zoiets moest wel doordacht gebeuren. Vanuit de Joodse gevangenen was er echter grote weerstand tegen hun plan, want elke ontsnappingspoging had tot gevolgd dat als represaille gevangenen lukraak werden geëxecuteerd.
Luka
In het kamp zit ook een jonge Russische vrouw die van Sasja houdt. Maar hun verhouding moet natuurlijk onder de omstandigheden zo veel mogelijk geheim blijven. Er zou alleen maar misbruik van gemaakt kunnen worden. Luka hoopt alleen dat ze beiden deze verschrikkelijke ontberingen zullen overleven. Daarvoor hoopt en vertrouwt ze op God.
Nederlandse Joden
Sasja ziet de laatste tijd herhaaldelijk gewone treinen aankomen met goed geklede Nederlandse Joden. Meteen na aankomst worden ze ‘vriendelijk’ ontvangen. Er wordt gevraagd wie een nuttig beroep heeft en wil werken. Zij worden eruit gehaald.
De anderen moeten meteen naar de doucheruimte voor desinfectie ter voorkoming van tyfus. Ze moeten zich uitkleden en worden kaalgeschoren. De vrouwen eerst. Maar er volgt geen douche, maar vergassing. Daarna crematie.
Oprukkende Rode Leger
Dan komt er een goederentrein met bijna alleen lijken. Ze komen van het concentratiekamp Belzec dat is ontruimd, omdat het Russische front te dichtbij was genaderd. De lijken moesten zo snel mogelijk worden gecremeerd.
Het nieuws van het naderende Rode Leger geeft de Russische gevangenen een extra impuls. Maar ook het besef dat Sobibor op dezelfde wijze zal worden opgedoekt. Sasja beseft dat ze elk moment moeten zien te ontsnappen. Op datzelfde moment beleggen de Duitsers plotseling een wild feest dat tot diep in de nacht doorgaat. Nog een reden om niet langer te wachten.
Evaluatie
Dit is een indrukwekkende, professionele Russische oorlogsfilm dat zich afspeelt in het beruchte concentratiekamp Sobibor. Een aantal dagen worden getoond van de ontberingen die de gevangen er moesten doorstaan en de vernederende behandeling die de SS’ers op hun loslieten.
In deze film wordt ook de vraag van geloven in die situatie herhaaldelijk naar voren gebracht en ondanks alles toch positief wordt beantwoord. Maar geloof zonder daden is niets en daarom is het bemoedigend dat de moedige daden van de gevangenen voor hun ontsnappingspoging niet zonder resultaat was. Al gaat niet alles vlekkeloos. Deze film wordt aangeraden.
Sobibor. 2019, Dutch Filmworks B.V., Utrecht. Distributie: Brandaan, 110 min., € 8,99, ISBN: 8719372006825.
