Recensie door Marco van Putten
Boekanalyse
Historicus Knapen (1951) beschrijft het leven van Johan van Oldenbarnevelt in zeven hoofdstukken met voorafgaand een inleiding en als ‘slot’ een evaluatie. Het boek uit 2005 is geheel herzien met eindnoten (vrijwel alleen literatuurverwijzingen), een literatuurlijst en een register. Deze biografie is natuurlijk niet zonder ‘kleur’. Niet alleen is het boek voorzien van prenten, schilderijen, foto’s en kaarten. Ook Knapen zelf heeft ‘kleur’. Hij is Rooms-katholiek CDA-lijsttrekker voor de Senaat en heeft een affiniteit met de republikeinse beweging.
Breed beeld
Knapen beschrijft Van Oldenbarnevelts leven van geboorte (14-9-1547) tot zijn terechtstelling door de Staten-Generaal. Een man met een nalatenschap, die zelfs na zijn dood, op 13 mei 2019 400 jaar geleden, nog ruim anderhalve eeuw (de ‘Gouden’ eeuw) het politieke beleid van de Nederlanden bepaalde. Knapen brengt zijn leven in beeld, dat kort na de moord op Willem ‘van Oranje’ (10-7-1584) vooral gemarkeerd werd door zijn hoofdrol die hij kreeg in de regie van de opstand van de Nederlanden tegen Spanje. Knapen laat zien hoe een man van lage afkomst zich als improviserend pragmaticus en dominant staatsman in de landelijke politiek deed kennen. De meeste aandacht gaat uit naar de slag bij Nieuwpoort, het ontstaan van de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) en de Europese politiek waarin ‘de Nederlanden’ geleidelijk een eigen plaats kreeg.
Republikein?
Voor nogal wat Nederlanders is Van Oldenbarnevelt onbekend of wordt hij in verband gebracht met antimonarchistisch, republikeins gedachtegoed. Knapen ontkracht dat. Hij laat zien dat de ‘Republiek’ toentertijd niet gangbaar was in Europa en dat het hedendaagse begrip ervan toen onbekend was. Dat tegenwoordig gesproken wordt over de ‘Republiek der Nederlanden’ zou een benaming achteraf zijn. Bovendien onjuist. ‘Nederland’ was een aristocratische regentenoligarchie. Knapen beschrijft wel dat vanaf de slag bij Nieuwpoort er serieuze barsten optraden in Van Oldenbarnevelts relatie met Maurits, de zoon van Willem van Oranje, maar dat hij zijn vader altijd heeft geëerd en ook niets tegen het Huis Oranje had. Knapen laat ook zijn andere vijanden zien. Vooral de onverdraagzame contraremonstranten en gevluchte edelen. De felste kwamen uit Vlaanderen. Vijanden die Van Oldenbarnevelt deels zelf creëerde en in stand hield. Zijn grootste ‘blinde vlek’ zou de onderschatting zijn geweest van de invloed van godsdienst (Calvinisme) op de staat. Een gebrek van mening politicus.
Evaluatie
Dit is een interessant en toegankelijk boek over de politiek in de vroege vaderlandse geschiedenis. Er is ook aandacht voor de doorwerking van de Reformatie in het fundament van de Nederlanden. Zeker een aanrader.
Knapen, B., De man en zijn staat. Zesde druk. 2018, Prometheus, Amsterdam. 368 pagina’s, € 21,99, ISBN: 9789044639148.
