Gelukkig zijn kun je leren

Te weten, dat God in mijn leven is, dat Hij me leidt, dat ik elk moment naar Hem toe kan gaan met mijn dank, lof, aanbidding en verlangens, is vaste grond onder mijn voeten, een rots waarop ik sta. Op momenten, waarop het spannend is, roep ik Jezus aan, zoals toen ons huis bijna in brand vloog. Hij redde ons: op het nippertje. Talloze keren liet Hij merken, dat Hij voor ons zorgt. Natuurlijk bid ik elke dag. Ik weet me veilig bij Hem. Voel ik me nou altijd gelukkig?

Het geluksgevoel van mensen vind ik heel intrigerend.  Daarom kocht ik het boek ‘Gelukkig zijn kun je leren’ op de titel. Het is geschreven door  professor Martin Seligman. Uit onderzoek blijkt, dat veel mensen in het westen zichzelf een ruime voldoende geven op de vraag of ze gelukkig zijn.  Tegelijkertijd scoren er ook veel mensen hoog op een schaal voor depressiviteit, burn out, angst en paniek en andere psychische klachten. De gevolgen van bijvoorbeeld scheiding zijn ingrijpend en verslaan hun duizenden, vooral onder kwetsbare kinderen. Hun geluksscore ligt een stuk lager.  

Geluksgevoelens
Seligman onderzocht hoe je als gewoon mens je geluksgevoelens kunt vergroten. Nu gaat het als christen niet in de eerste plaats om je geluksgevoelens, maar om het besef dat je volledig in Gods wil bent. Daarmee is de kous niet af. Er is een groot gebied waar wij als mensen aan het werk mogen en moeten zijn. Onze naasten hebben ons nodig en God heeft ons de aarde gegeven om er te leven. Daar heb je kracht en energie voor nodig. De mensen hebben tal van gaven en talenten gekregen, die ze kunnen benutten voor de vele taken. Volgens Seligman leidt het gebruiken van je karakteristieke competenties en deugden tot geluk.   

De breuk met God
Ik voel me geroepen me bezig te houden met geestelijke volksgezondheid en het liefst vertel ik in de eerste plaats het evangelie van het offer van Jezus voor de zonden van ieder mens, die verzoend wil worden met God, de Almachtige. Een gelukkig leven op aarde is pas zinvol in verbinding met God. De in zonden gevallen mens (zie Genesis in de bijbel) kan verloren gaan, tenzij hij of zij ‘opnieuw geboren wordt’ en de heilige Geest ontvangt, die vormt naar het beeld van Jezus, Gods Zoon, die de afbeelding is van God de Vader. Jezus is de volmaakte goede mens. In de Bijbel staat dat ‘de ganse volheid’ van God in Hem woont. Hij is ons rolmodel. Ook staat er dat al het goede van God afkomstig is, zoals de menselijke deugden en competenties. De mens is geschapen naar het beeld van de Schepper met positieve eigenschappen. Door de ongehoorzaamheid van de eerste mensen  is helaas de hechte band tussen God en de mens verbroken en zal hij in de loop van zijn/haar leven zondigen. De mens kan voor het goede of het kwade kiezen. Daar gaat het om: kiest de mens voor geloof  in het evangelie, voor liefde, wijsheid, kennis, respect voor de ander, eerbied voor de Schepper of voor zichzelf, egoïsme, ongeloof, trots, eigenwijsheid en eigendunk?

Keuzevrijheid
Jezus zei: ‘Kom tot Mij, Ik zal je rust geven. Leer van Mij want ik ben zachtmoedig en nederig van hart. Neem mijn juk op je, want mijn last is licht en mijn juk is zacht,  Mattheus 11:28.  In het Oude Testament horen we de profeten zeggen tegen Israel: kies het goede of het kwade. God zal je zegenen als je het goede doet, maar straffen als je het kwade doet.

De vrije wil is een essentieel begrip. God heeft de mens een vrije wil gegeven, zodat deze kan kiezen. Volgens sommigen gaat dit tegen de Almacht van God in en wijzen ze God af, omdat ze vinden dat het niet samen gaat. Maar waarom zou de Almachtige God geen vrije schepselen kunnen scheppen? Volgens de Bijbel is het juist Zijn bedoeling dat er keuzevrijheid is, want anders zijn we marionetten, waarmee Hij spelletjes doen kan. Zo is het dus niet. Het is bittere ernst. Wij kunnen kiezen en zelf beslissen hoe we met onze gaven en talenten omgaan, die de Schepper ons heeft gegeven. Dus is het belangrijk om die te kennen en onze competenties en deugden te ontwikkelen.

Positieve psychologie
Seligman bestudeerde de menselijke mogelijkheden om geluk te vermeerderen en noemt dat: positieve psychologie. Die staat tegenover de curatieve psychologie die gericht is op herstel van psychische en geestelijke problemen. De positieve psychologie heeft aangetoond dat positieve emoties als zelfverzekerdheid, hoop en vertrouwen belangrijk zijn als het leven moeilijk is. Vandaar dat geloof zo belangrijk is om je doelen te behalen. Ervaringen die positieve gevoelens opwekken, kunnen negatieve gevoelens laten verdampen. Goede therapeuten helpen mensen, naast het helen van schade, ook hun competenties en deugden te herkennen en op te bouwen, omdat positieve gevoelens die we niet zelf ‘verdiend’ hebben, tot leegheid leiden, maar positieve gevoelens die voortkomen uit het uitoefenen van je competenties en deugden tot voldoening leiden en energie geven. Bijvoorbeeld: het helpen (altruïsme) van andere mensen geeft vreugde, het beklimmen van een berg (volharding) geeft voldoening, het opzetten van een eigen bedrijf (creativiteit) geeft energie.

Competenties en deugden
Ieder mens heeft een eigen unieke aanleg en het is belangrijk om je karakteristieke eigenschappen, die gedurende je hele leven terug keren, te kennen. Een competentie is vormbaar (meer moreel), een talent niet. Denk aan: dapperheid, eerlijkheid, vriendelijkheid. Ze nemen toe door onderwijs, oefening en doorzettingsvermogen. Competenties en deugden zijn de positieve aan te leren karakteristieken die een goed gevoel en voldoening geven. Deugd hangt af van keuze en de wil. Als de uitoefening van de wil tot deugdzame actie leidt, voelen we ons verheven en geïnspireerd. Het opbouwen van competenties heeft echter niets te maken met louter training, maar alles met ontdekken, creëren en eigen maken vanuit de eigen keuze.  
We kunnen de volgende competenties en deugden onderscheiden:  wijsheid en kennis (nieuwsgierigheid, liefde voor leren, beoordelingsvermogen, vindingrijkheid, sociale/emotionele intelligentie, perspectief); moed (dapperheid, doorzettingsvermogen, integriteit); menselijkheid, liefde (liefde geven en ontvangen); rechtvaardigheid (gemeenschapszin, eerlijkheid, leiderschap); gematigdheid  (zelfbeheersing, verstandigheid, nederigheid); transcendentie (waardering voor schoonheid/kwaliteit, dankbaarheid, hoop, spiritualiteit, vergevingsgezindheid, speelsheid, passie).

Het goede leven
Seligman stelt: ‘Het meest succesvolle leven en de diepste emotionele voldoening (het goede leven) komen voort uit het versterken en gebruiken van je karakteristieke competenties en deugden, wat authentiek geluk en voldoening genereert’. Echter: dit alles is zonder verbinding met God niet zinvol! Als men sterft na succesvol geweest te zijn en diepe emotionele voldoening te hebben gesmaakt zonder daarbij de Schepper gedankt en geëerd te hebben, is men tekort geschoten, want het was allemaal zinloos. Lees Prediker: wie zal zeggen wat je erfgenaam doet met al je verworvenheden? Aan het lezen en (schrijven) van boeken komt geen einde (Prediker 1:2).
  
Door onze verbinding met God slaan we echter de hand aan de ploeg en doen we het werk, dat God van tevoren voor ons heeft bereid (Efeze 2:10).  
Het is een feit dat het herkennen en stimuleren van de competenties, vaardigheden en deugden bij jonge mensen, die in een risicovolle omgeving leven, kan voorkomen dat ze vervallen tot verslaving, drugshandel en andere criminaliteit, want gerichtheid op de toekomst, hoop, sociale en andere vaardigheden, kennis, moed, capaciteit voor ‘flow’, vertrouwen en arbeidsethos zijn aan te leren! In de sloppenwijken van Rio de Janeiro maken we jongelui enthousiast om zich in te spannen voor goede dingen en niet te kiezen voor kortstondige genoegens, zoals drank, seks en drugs.

Bij het opvoeden van kinderen is het belangrijk om te ontdekken wat de unieke mogelijkheden zijn van het kind. Als ze al vroeg kunnen oefenen met waar ze goed in zijn, dan leren ze hun passie ontdekken en ‘flow’ ervaren. Het ervaren van ‘flow’ (een bewustzijnstoestand, die gewone vreugde te boven gaat) is een sterke bekrachtiging.   

Positieve gevoelens
Mensen verschillen wat betreft positieve en negatieve gevoelens. In een positieve stemming denken we op een andere manier dan wanneer we in een negatieve stemming zijn, we denken dan creatiever, toleranter, genereuzer, minder defensief dan in een negatieve stemming. Het maakt ons gezonder (lagere bloeddruk en beter immuunsysteem) en gelukkiger. Liefde en vriendschap genereren positieve gevoelens. De gelukkigste studenten hadden allemaal een rijk en bevredigend sociaal leven. Ze hadden veel gemeen met elkaar en soortgelijke ervaringen (zowel positieve als negatieve) gehad. Worden we gelukkiger van meer geld? Geld helpt een klein beetje. Het is niet perse zo dat arme mensen ongelukkig zijn. Het huwelijk is bijvoorbeeld een belangrijke factor voor geluk. Gelukkige mensen brengen minder tijd alleen door en besteden veel tijd aan sociale contacten. Gelovige mensen zijn over het algemeen gelukkiger dan ongelovige. Ze hebben meer hoop voor de toekomst en zin aan het bestaan. De tevredenheid met het leven blijkt een beetje te stijgen bij het ouder worden. Ziekte kan invloed hebben op het geluksgevoel, maar mensen blijken zich goed aan tegenslagen te kunnen aanpassen, binnen zekere grenzen. Ernstige ziekte, schrijnende armoe, uitbuiting, slechte sociale omstandigheden, vrijheidsbeperking eisen hun tol.   

Negatieve gevoelens
Onze gevoelens worden niet alleen bepaald door onze aanleg (erfelijkheid) en omstandigheden, maar  vooral ook door onze cognities, opvattingen en overtuigingen. Dat is goed nieuws, want daardoor hebben we een sleutel in handen om ons gevoel te veranderen als we dat willen, dus ook ons geluksgevoel. Er zijn mensen met een belast verleden of zij die te maken hadden met vroegkinderlijke traumatisering, die hulp nodig zullen hebben van bijvoorbeeld een psycholoog om grip te krijgen op hun gevoel. Laat je niet kisten door die negatieve gevoelens! Stel dat er iets naars is gebeurd en dat je helemaal down, angstig en/of wanhopig bent, leer dan je wanhoop om te zetten in goede moed en actie. Zoek hulp. Zoek ook een doel buiten jezelf, waar je je competenties en deugden voor moet  inzetten. Seligman schrijft: ‘Hoe meer iemand de door voldoening geproduceerde flow ervaart, hoe minder depressief  hij zal zijn’. De Bijbel zegt: ‘Roep Mij aan in de benauwdheid, Ik zal je redden en jij zult Mij eren.’    

===================================================================
Drs. Marrie van der Feen is psycholoog/coach bij stichting Petra in Middelburg. Daarnaast werkt ze voor stichting Aprisco (Den Haag) in Rio de Janeiro. Ze schreef diverse boeken: ‘Het doet pijn van binnen, oorzaak en gevolg van incest’ ,’De pijn voorbij, een weg van trauma naar kracht’, ‘Vrijgesproken’. Zie: www.stichtingpetra.nl. Afspraken en spreekbeurten: info@stichtingpetra.nl.