Sinds de Verlichting kregen Joden meer maatschappelijke vrijheden, maar toch bleek toetreden tot de christenheid een belangrijke pre. Ook de Joodse componist Felix Mendelssohn groeide daarom op als protestant. Maar welke geloofsovertuiging had hij werkelijk? Hoe stond hij tegenover het Jodendom? Mar van der Veer onderzocht daarvoor zijn brieven. Hoe deed hij dat?
Mendelssohn (1809-1847) is bekend van zijn oratorium over de profeet Elia. Het is opmerkelijk dat hij koos voor een persoon uit het Oude Testament (OT) in plaats uit het Nieuwe (NT). Maar is dat een argument om te stellen dat hij zich voordeed als christen, maar in werkelijkheid Joods bleef, zoals sommigen beweren? Dit vraagt nader onderzoek. Vooral, omdat hij ook een oratorium over de apostel Paulus schreef. De vraag is ook of een Jood zijn afstamming kan vergeten en veronachtzamen?
Boekanalyse
Van Mendelssohn zijn bijna 6000 brieven bewaard gebleven. Van Der Veer is de eerste die voor zijn proefschrift alle brieven van Mendelssohns doornam op het punt van diens geloof. Van Der Veer is Theoloog en kerkhistoricus. Ook is hij actief in de Protestantse Kerk Nederland (PKN) als voorganger, cantor en organist. In zijn boek volgt hij Mendelssohn vanaf zijn kinderjaren, tijdens zijn huwelijk en loopbaan als musicus tot aan zijn vroege dood op 38-jarige leeftijd.
Na een Voorwoord en een lange Inleiding volgen acht hoofdstukken, waarin de meeste aandacht uitgaat naar de Godsdienstige invloed op de jonge Mendelssohn en de invloed van de Frans-Gereformeerde wereld (Hugenoten) op latere leeftijd. Bij de tekst staan zwart-wit afbeeldingen en een aparte sectie is toegevoegd met kleurenafbeeldingen. Voetnoten geven naast bronverwijzingen ook veel diepte-informatie (briefcitaten). Het boek sluit af met een literatuurlijst, drie appendices (waaronder een overzicht van briefcitaten ter verificatie (184 pagina’s)) en auteurspersonalia. Het boek heeft een handige leeslint.
Evaluatie
Deze interessante biografie gaat over de persoonlijke geloofsontwikkeling van Mendelssohn en de religieuze en seculiere geschiedenis (politiek en kerk waren toen sterk verweven) van Pruisen (Berlijn) en Sachsen (Leipzig) waar Mendelssohn verbleef. Jammer is dat in dit boek grote stukken onvertaalde tekst staan (hoofdzakelijk briefcitaten) in buitenlandse talen (vooral Duits). Kennis daarvan is dus een pre.
De hoofdvraag is wat Jodendom nog voor hem betekende. Sommige denken dat te vinden in de verbinding die hij lag tussen OT en NT. Maar dat bleek invloed van buiten (vooral de Theoloog Schleiermacher). Toch verzette hij zich, begrijpelijkerwijs, tegen antisemitisme en kreeg er zelf ook mee te maken.
Van Der Veer typeert Mendelssohn als een cultuurprotestant (religie als cultureel gegeven) en besteed aandacht aan diens periferie (mensen waarmee hij contact had en de maatschappelijke ontwikkelingen). Maar de beschrijving over diens geloof is niet diepgaand. Kan ook niet, omdat Mendelssohns meer traditioneel (liberaal rationeel gereformeerd) en gevoelsmatig geloofde. Het had geen hoofdrol in zijn leven. Interessant is dat zijn geloof nauwgezetter werd door zijn vrouw, de domineesdochter Cecile.
Helaas heeft dit boek geen enkel zoekregister. Dit boek wordt aangeraden.
Veer, M. van der, Mendelssohn-Bartholdy, 2020, Skandalon, Middelburg, 530 pagina’s, € 32,50, ISBN: 9789083041995.
