Voor veel niet-Joden is de Holocaust – de Jodenvervolging tijdens de Tweede Wereldoorlog – een bijzaak ervan. Dat blijkt, want de meeste misdadigers van de Holocaust zijn ermee weg gekomen. Althans, totdat bewijsmateriaal opduikt. In het boek ‘Het ravijn’ onderzoekt Wendy Lower een foto uit 1941 van een ‘delict’ in de Oekraïne die haar in 2019 onder ogen kwam. Hoe ging ze te werk?
Foto’s van de Holocaust (Sjo‘ah) zijn schaars. Als er dan weer een opduikt is dat altijd van belang. Het toont weer een fragment van de verschrikkelijke gruweldaden die plaatsvonden in de Tweede Wereldoorlog. Onderzoek ernaar vult vaak weer een nieuw puzzelstukje in van de Sjo‘ah of belicht een bekend aspect door een andere, soms diepere kant ervan te tonen. Foto’s zeggen immers meer dan geschreven documenten.
Boekanalyse
Lower is hooglerares geschiedenis aan een Amerikaanse universiteit (gespecialiseerd in de Holocaust en de Tweede Wereldoorlog) en was jarenlang onderzoekster aan de universiteit van München (Duitsland). Ze schreef eerder een boek over de Tweede Wereldoorlog. Dit boek beschrijft haar gedetailleerde onderzoek aan een oorlogsfoto, waarvoor ze naar Oekraïne, Israël, Duitsland, Slowakije en Amerika reist. Ze doet allerlei ontdekkingen over de personen op de foto.
Het boek bestaat uit acht thematische hoofdstukken, waarbij de meeste aandacht uitgaat naar de personen op de foto; de Duitse soldaten (H3) en de vrouw met kinderen (H5). Deze worden gevolgd door een Epiloog. Enkele zwart-wit foto’s zijn bij de tekst gevoegd. Het boek sluit af met een afkortingenlijst, eindnoten (60 pagina’s) die naast broninformatie ook (uitgebreide) achtergrondinformatie geven, een illustratieverantwoording en een zoekregister.
Miropol-aktion
Centraal staat het vaststellen van de gebeurtenissen in de Oekraïense plaats Miropol die geleid hebben naar de massa-executie (de zogenoemde ‘Holocaust van de kogels’) bij een ravijn. Daar bleek de foto te zijn genomen. Na contact met de familie van de fotograaf kwamen nog meer foto’s van die executies, die de Nazi’s ‘aktion’ noemden, boven tafel.
Evaluatie
Dit is een goed toegankelijk, vlot geschreven onderzoeksverslag dat op zo’n manier is opgezet dat het een ‘spannend’ en interessant verhaal is geworden over een diep dramatische gebeurtenis. Lower doet dat op een respectvolle en integere manier. Alleen neigt ze er soms toe om de genocide op de Joden tijdens de Sjo‘ah door te trekken naar allerlei genociden en vervolgingen van anderen op allerlei momenten tot op vandaag. Dat leidt af van het boekonderwerp. Daarnaast is het de vraag of dan niet een ‘appels met peren’ vergelijk optreedt dat afdoet aan de eigenheid van de Sjo‘ah.
Lower bespreekt allerlei interessante zaken, zoals hoe soldaten en politiemensen van verschillende landen werden ingezet tijdens de oorlog, hoe het orthodoxe Jodendom functioneert, de betrokkenheid van het Duitse leger bij de Sjo’ah en hoe onderzoek wordt gedaan naar oorlogsdocumentatie. Wat het laatste betreft beschrijft Lower ook uitgebreid Sovjet-onderzoek naar oorlogsmisdaden na de oorlog. Dit boek wordt aangeraden.
Lower, W., Het ravijn. Een foto, een gezin en de verborgen werkelijkheid van de Holocaust. 2021, Het Spectrum, Amsterdam, 304 pagina’s, € 14,99, ISBN: 9789000372775.
