Na het einde van de Tweede Wereldoorlog moest Nederland een nieuwe samenleving opbouwen. Maar er was ook behoefte aan wraak. Zo werd er gespeurd naar Nazi-collaborateurs. De op ware gebeurtenissen gebaseerde film ‘The last Vermeer’ laat het onderzoek zien naar de kunstenaar Han van Meegeren. Hoe is dat gedaan?
Chaotische omstandigheden
Net na de bevrijding (mei 1945) was het chaotisch in Nederland. Het (vaak extreemlinkse) Nederlandse verzet en meelopers vonden het nodig om landgenoten, die maar enigszins verdacht werden van landverraad of te joviale contacten met de Duitsers, publiekelijk te vernederen, af te tuigen en soms gevangen te zetten zonder duidelijke bewijzen. Mensen verdacht van collaboratie werden vrij snel berecht, hard gestraft en soms op straat geëxecuteerd door de politie.
Legers van verschillende landen moesten functies en taken die ze eerder waren toegewezen weer overdragen aan de nieuwe Nederlandse overheid in oprichting. Alleen de belangen van legers zijn anders dan die van landregeringen.
Onderzoek naar Van Meegeren
De Joodse Nederlander Josef Piller (Claes Bang), die tijdens de oorlog verzetstrijder was, werd bij het Canadese leger aangesteld als kapitein om onderzoek te doen naar kunsthandel van Nederlanders met de Duitsers. Zo komt hij via de Goudstikker Galerie in Amsterdam Han van Meegeren (Guy Pearce) op het spoor.
Van Meegeren blijkt een bijzondere persoon verzot op luxe en fantasievolle verhalen. Piller laat hem gevangen zetten en begint zijn verhoor. Maar dan eist het ministerie van Justitie Van Meegeren op. Piller wil zijn eigen onderzoek eerst afronden en smokkelt Van Meegeren naar een onderduikadres.
Vermeende kunsthandel
Piller verdenkt Van Meegeren van handel in Nederlands kunsterfgoed met de Nazi’s, maar specifiek van de grootste kunstverkoop tot op dat moment. Een bedrag van 1.6 miljoen gulden dat Hermann Göring aan hem betaalde voor het schilderij ‘Christus en de overspelige vrouw’ van de schilder Johannes Vermeer.
Dit schilderij was door het geallieerde leger gevonden in een trein in een Oostenrijkse zoutmijn tussen allerlei Joodse eigendommen. Als dit waar was dan zou Van Meegeren de doodstraf krijgen. Piller wilde daarom zekerheid hebben.
Evaluatie
Dit is een realistische en professionele verfilming van een specifiek stuk naoorlogse geschiedenis van Nederland. Een detective verhaal. Vooral de opmerkelijke, soms humoristische vertolking van Van Meegeren door Guy Pearce valt op.
In de film wordt natuurlijk aandacht geschonken aan schilderkunst en kunsthandel, maar er wordt veel meer aandacht besteed aan de moeilijke omstandigheden waarin mensen vlak na de oorlog terecht kwamen. Iedereen die de oorlog dan wel had overleeft had dingen gedaan die na de oorlog verwerkt moesten worden en soms gevolgen konden hebben.
Maar in deze film komt ook kritiek naar voren op de manier waarop verdachten werden behandeld. Dat was niet altijd even neutraal of vrij van wraakzucht. Het wijst dan ook op het belang van objectiviteit en vergevingsgezindheid. Ook wordt getoond dat mensen niet altijd even verstandig of vrij van opportunisme dingen deden. Deze film wordt aangeraden.
The last Vermeer. 2020, Sony Pictures Home Entertainment B.V., Hilversum, 113 min., € 10,50, ISBN: 8712609633801.
