Volgens de inmiddels overleden Britse opperrabbijn Jonathan Sacks is de westerse cultuur moraal kwijtgeraakt. Hij bespreekt in zijn boek ‘Moraal’ de achterliggende oorzaken en wijst een weg tot behoudt van die cultuur, met het Jodendom als voorbeeld. Hoe doet hij dat?
Sacks beschrijft hoe allerlei sociale structuren uiteenvallen en steeds feller debat maatschappelijke vooruitgang stagneert. Daarom luidt hij de noodklok. Volgens hem is herstel van een gemeenschappelijke morele basis nodig.
Hij denkt dat juist in de post-corona tijd een herstel van de moraal zou moeten worden ingezet door de inzichten en emotie die het zou hebben losgemaakt.
Boekanalyse
Sacks, de in 2021 overleden modern-orthodoxe rabbijn, heeft al veel boeken geschreven over sociaal-filosofische onderwerpen. Volgens sommigen was hij een van de belangrijkste religieuze leiders en filosofen van de laatste tijd.
Na een voor- & dankwoord en een inleiding beschrijft Sacks zijn visie op het herstel van westerse moraal in 23 hoofdstukken ingedeeld in vijf delen gevolgd door een nawoord.
De meeste aandacht besteedt hij aan deel IV waarin de mens en religie centraal staan. Het boek heeft eindnoten en sluit af met een literatuurlijst. Bijbelcitaten komen uit de Nieuwe Bijbelvertaling (NBV).
Moraalfilosofie
Dit was het vakgebied waarin Sacks zich heeft gespecialiseerd. Vooral omdat hij zag dat moraal volgens hem een van de kernproblemen was van de postmoderne westerse cultuur. Volgens hem is moraal een van de kernonderwerpen van het Jodendom. Hij ontdekte dat ook de wetenschap moraal was kwijtgeraakt. Moraal staat in verband met ethiek en geweten. Volgens Sacks is juist tijdens de coronapandemie gebleken hoe belangrijk moraal is.
Van ik naar wij
De centrale boodschap in dit boek is de omslag in het denken en doen die nodig zou zijn om vanuit het individualisme, met zijn niet-egalitaire houding, weer terug te keren naar de veronderstelde kracht van het collectivisme. De ander zou nodig zijn, want alleen samen komt het tot groei.
Sacks neemt waar dat het westen is overgegaan van een markteconomie naar een marktmaatschappij. Volgens hem ontbreekt het daarin aan een derde essentieel bestanddeel: moraal. Hij noemt dat culturele klimaatverandering. Maar hij gelooft dat goed gedrag op de duur overwint.
Evaluatie
In dit interessante, toegankelijke en belangrijke studieboek komt Sacks naar voren als sociaal-filosoof. Hij noemt allerlei problemen in de westerse samenleving en voert moraal en collectivisme op als enige oplossing.
Zoals in zijn eerdere boeken komt hij echter te hoopvol over en is nogal trotst op zijn Joodse achtergrond. Ook drukt hij zich uit in Darwinistische termen (de mens zou een diersoort zijn).
Opvallend is dat hij liberale politiek (staat) en marktwerking (economie) als goed ziet, maar daarvoor zou moraal (gemeenschapszin) het essentiële corrigerende mechaniek zijn. Het echte fundamentele probleem, de inherente menselijke corruptie die de opmars van heidendom verklaart, ontkent hij.
Het is onbegrijpelijk dat in dit studieboek een zoekregister ontbreekt. Toch wordt dit boek aangeraden.
Sacks, J., Moraal. Waarom we haar nodig hebben en hoe we haar kunnen vinden. 2020, KokBoekencentrum, Utrecht, 382 pagina’s, € 27,50, ISBN: 9789043534512.
