Joden hebben zich al heel vroeg vrijwillig verspreid (diaspora) over het Middellandse Zeegebied. Ze legden allerlei handelscontacten met de Grieken en Romeinen die er woonden. Welk beeld vormden die laatsten zich van het Joodse volk? Pieter van der Horst laat dit zien aan de hand van een selectie uit klassieke bronnen in ‘Tussen haat en bewondering’. Hoe deed hij dat?
Wat Grieken en Romeinen van de Joden en het Jodendom vonden is te vinden in allerlei klassieke werken. Voor dit boek heeft Van Der Horst die werken in een nieuwe Nederlandse vertaling weergegeven. Daaruit blijkt dat meningen over het Jodendom, net zoals tegenwoordig, sterk uiteenliepen.
Boekanalyse
Van Der Horst (1946) was tot 2006 hoogleraar Nieuwe Testament (NT) & de Griekse wereld van het vroege christendom (universiteit van Utrecht). Na een Inleiding en een literatuurlijst volgen 54 relevante citaten voorzien van voetnoten die diepte-informatie. De citaten, uit de periode van de 4de eeuw v.Chr. tot en met de 5de eeuw n.Chr., beslaan meestal maar één pagina. De basis voor dit boek is gelegd door een eerdere studie door hoogleraar Oudheidsgeschiedenis M. Stern (Hebreeuwse universiteit van Jeruzalem). Het boek sluit af met een zoekregister op teksten, zaken en namen.
Opvallend zijn de positieve reacties die werden aangetroffen. Die kwamen vooral van Griekse filosofen. Uitgesproken negatief waren echter de Grieks-Egyptische schrijvers. Van Der Horst heeft geen reactie uit het Jodendom opgenomen.
Evaluatie
Dit is niet alleen een interessant en verrassend boekje, maar ook belangrijk voor het begrijpen van de achtergrond van het NT. Wat opvalt, is de overwegend negatieve beoordeling van het Jodendom en Joden. Vrijwel allemaal gebaseerd op misvattingen, halve waarheden en verkeerde conclusies. Daar zitten zaken bij die zelfs vandaag nog worden gehoord. Zelfs onder theologen, Bijbelleraren en vrome christenen. Zoals dat de Joden een (geestelijk) gevaar vormen en geldwoekeraars zouden zijn. Sommige veroordelingen zijn een mix van negatieve zaken en positieve zaken. Meest opvallende voorbeelden zijn het afkeuren van de Sjabbat (dat als luilekkerdag werd gezien), maar daartegenover de grote waardering voor het monotheïsme en het verwerpen van beeldenverering. Opvallend is dat vanaf de eerste eeuw geklaagd werd dat zoveel Grieken en Romeinen gebruiken van de Joden overnamen en sommigen zelfs overgaan tot hun godsdienst (proselieten). Iets waarover ook kerkleraren klaagden tot in de 4de eeuw aan toe. Verder valt op dat heel wat klassieke denkers probeerden om hun religie in overeenstemming te brengen met het Jodendom, zoals de verbinding die gelegd wordt tussen God en Helios (zonnegod) en Dionysos (wijngod). Dit is de seculiere drang, waaraan ook de christenheid ten prooi valt, om de eigen religieuze ‘filosofie’ te laten overeenstemmen met het Jodendom. Sommige geraadpleegde geschriften zijn van ‘bekenden’, zoals Josefus, Eusebius van Caesarea en Augustinus, die uit oorspronkelijke manuscripten citeren niet meer voorhanden zijn. Dit boekje wordt aangeraden voor geïnteresseerden in de klassieke wereld.
Verkrijgbaar bij www.pelgrimonline.nl en bij de christelijke boekhandel.
Horst, P.W. van der, Tussen haat en bewondering. Grieken, Romeinen en het Jodendom. 2de druk. 2017, Aspekt, Soesterberg, 130 pagina’s, € 21,95, ISBN: 9789059118089.
