Door Marco van Putten
Boekopbouw
Dit tweede deel overspant ruim 400 jaar geschiedenis. Grotendeels in Europa, maar ook elders, zoals in China en Amerika. Het boek heeft geen inleidende woorden maar duikt meteen in de 16 hoofdstukken die verrijkt zijn met eindnoten. Schama besteed de meeste aandacht aan Joden in Nederland in de 17de eeuw, in Frankrijk in de 18de eeuw, Duitse Joden en, hoe kan het ook anders, aan de opkomst van het zionisme in de 19de eeuw. Prachtige plaatjes geven beeld bij de tekst. Afgesloten wordt met onder andere een woordenlijst, een uitgebreide lijst aanbevolen literatuur en een zakenregister.
Vogelvlucht
Schama begint op het Iberische schiereiland; het verhaal van de ‘conversos’ (de Joden die gedwongen ‘christen’ moesten worden). Door de intensieve Jodenvervolgingen trokken velen weg naar de Nederlanden, Venetië en het Ottomaanse rijk. Deze Sefardische Joden wisten al snel een handelsnetwerken in kruiden en specerijen op te zetten, waarmee de keuken van de Europeanen sterk werd verbeterd. Schama behandelt terloops allerlei wetenswaardigheden over het Jodendom, zoals wat kabbalah is en waar de spanningen tussen de verschillende groepen (conservatieven/liberalen, sefardim/asjkenazim, chassidim/mitnagdim en rabbijnen/maskilim) vandaan komen. Wat opvalt is dat de Joden voortdurend zochten om erbij te horen door zich te bekwamen in de handel, geneeskunde, geldverstrekking en entertainment. Vooral christenen reageerde daar zeer negatief op, wat uitmondde in onverholen antisemitisme. Dat werd ook ingegeven vanuit het feit dat veel Joden vrijmetselaar en/of christen werden, maar vaak heimelijk voluit Joods bleven leven. Het enige alternatief wat Joden overbleef tegen antisemitisme leek zelfemancipatie.
Evaluatie
Dit is een belangrijk, maar ook mooi en interessant, boek. Op Joodse wijze besteed Schama heel veel aandacht aan allerlei vaak onbekende anekdotes en verhalen van personen. Die geven soms een verrassende verklaring over de achtergrond van zaken (van vooral het Jodendom) zoals ze tegenwoordig zijn. Voor droge feiten heeft hij minder aandacht. Wat ook opvalt is Schama’s aparte en geregeld grappige manier van schrijven. Jammer is alleen dat hij een rommelige wijze van geschiedschrijving heeft. Geregeld moet de lezer een snelle gedachtesprong maken. Schama gaat onaangekondigd steeds van een gedetailleerd verhaal (vloeiend) over op een heel andere situatie, terwijl zijn vorige verhaal nog verre van afgerond is. Dat biedt wel ruimte voor verdere studie, maar is soms verwarrend. Zoals bekend richt Schama zich echter voornamelijk op de Joodse cultuur en diens elite, maar niet zo zeer op de Joodse godsdienst. Zeker een aanrader.
Schama, S., De geschiedenis van de Joden. Deel 2: erbij horen 1492-1900. 2017, Atlas Contact, Amsterdam/Antwerpen, 935 pagina’s, € 49,99, ISBN: 9789045025445.
