Door Marco van Putten
Boekopbouw
In dit filosofische boek opgedeeld in zes delen uit 1958 analyseert Arendt hoe het is gesteld met de sociaal-politieke problematiek van de menselijke activiteiten (vita activa). Ze onderscheidt drie soorten: ‘arbeiden’ (om te leven), ‘werken’ (om de natuur naar eigen hand te zetten) en ‘handelen’ (de ware menselijke ontplooiing). Die laatste werkt ze verder uit naar contemplatie (overdenken) en uiteindelijk denken. Maar deze vallen buiten het bestek van dit boek. De meeste aandacht gaat uit naar de manier waarop handelen (en denken) in de moderne maatschappij van ‘loontrekkers’ wordt bedreigd. Uitgebreide eindnoten (maar liefst 60 pagina’s) geven naast literatuurverwijzingen ook veel diepte-informatie. Het boek sluit af met een personen- en zakenregister.
Verwarring
Arendt verbaast zich ook over de wetenschappelijke verwarring over de menselijke activiteit. Naast het verwarde en verknipte wereldbeeld dat de theoretici van het socialisme hebben voortgebracht; romantisering van de arbeidersklasse bedoeld voor het voortbestaan van een mensheid. Wie geen arbeider/loontrekker is, zou overbodig zijn. Werkeloosheid wordt dan het ergste wat mensen kan overkomen. Een deel van de verwarring komt door de Evolutietheorie; de ‘religie’ van de moderne wetenschap.
Ze behandelt ook de fundamentele veranderingen van de westerse cultuur door de christelijke leer; de vergevingsgezindheid en het concept van het eeuwig leven van de mens. Ze komen echter voort uit het Hebreeuwse begrip van heiligheid van leven. Arendt wijst er ook op dat de christenheid naïef is en sterk beïnvloed door het Grieks/Romeinse denken. Daarom zou de moderne samenleving (die het denken loslaat) allang niet meer christelijk zijn. De seculiere maatschappij wordt gedomineerd door grote angsten, wanhoop, zelfhaat en onzekerheden, dat zich enerzijds uit in egoïsme en hedonisme. De op zichzelf teruggeworpen mens. De moderne filosofie en wetenschap liggen aan de oorsprong daarvan en dragen eraan bij. Ze missen de waardering voor de ‘belangrijkste’ vorm van menselijk activiteit; het menselijke denken. Daardoor zijn die tegenstrijdig en steeds aan veranderd onderhevig.
Evaluatie
Dit is een interessant, maar geen gemakkelijk boek. Niet alleen zijn de zinnen lang en ingewikkeld, maar ook zijn de onderwerpen uiteenlopend. Het is wel opmerkelijk dat een boek uit 1958 nog steeds zo actueel is. Dat komt omdat dit soort literatuur aan weinig slijtage en verandering onderhevig is. Allerlei gedachtelijnen worden uitgewerkt die soms ook naïef en onjuist zijn, maar nog steeds om verdere doordenking vragen. Daarom is dit boek voor iedereen die geïnteresseerd is in sociaal-politieke geschiedenis en filosofie een aanrader.
Arendt H., De menselijke conditie
Vertaling: C. Houwaard
Vierde druk. 2017
Boom Grote Klassieken, Amsterdam
374 pagina’s
€39,90
ISBN: 9789024408757
