Umoja betekent letterlijk samen. In de Umoja-methode werken ontwikkelingsorganisatie Tear en vrijwilligersorganisatie Present samen om kerken te helpen handen en voeten te geven aan hun missionaire opdracht. “Denk aan de vijf broden en twee vissen. Kijk naar wat je hebt en begin dat uit te delen. Dan gaat er wat moois ontstaan”, vertelt Geert Jan van Dijk (foto), teamleider Programma Nederland van Tear.
Tekst: Jacco Stijkel
“Umoja is begonnen in Afrika”, gaat Van Dijk verder. “In 2000 kwamen gelovigen uit Kenia, Oeganda en Tanzania bijeen. Het doel was verandering. Hoe kunnen kerken op een nieuwe manier van betekenis zijn voor de omgeving zonder daarbij afhankelijk te zijn van het Westen of ontwikkelingsorganisaties. Daar is echt een proces op gang gekomen om vanuit de Bijbelse opdracht armoede en onrecht te bestrijden. Ook omdat mensen hernieuwd de Bijbel gingen lezen. Het verhaal van de vijf broden en de twee vissen was daarbij heel belangrijk. Als je het verhaal leest, kom je erachter dat Jezus eerst aangeeft dat de discipelen zelf moeten zorgen dat de mensen te eten krijgen. Kijk eens om je heen! Wat ze hebben is niet veel, maar wel vijf broden en twee vissen. Door wat ze hebben in te zetten, worden door Jezus veel mensen gezegend. Dat principe heeft het leven van mensen veranderd. Niet alleen in Afrika.“
Brugfunctie
Van Dijk noemt een voorbeeld. “Ook de kerk in Bangladesh worstelt met de vraag hoe ze relevant kan zijn voor de maatschappij. Nu weet je dat dit land vaak te kampen heeft met ernstige overstromingen. De overheid vindt het moeilijk om mensen te bereiken met informatie over wat zij zelf kunnen doen om de schade van die overstromingen te beperken. De kerken in Bangladesh kunnen daarin een brugfunctie vervullen. Een kerk staat midden in een wijk. Kijk, organisaties gaan soms weg maar de kerk blijft.”
Verandering
Wat in Afrika kan, moet ook in Nederland kunnen, dacht men bij Tear. Een goede samenwerkingspartner werd gevonden in Present, de grootste vrijwilligersorganisatie van Nederland. Present matcht bijvoorbeeld een bijbelstudiekring of een andere groep aan een concrete hulpvraag, zoals een verhuizing of een andere klus. Van Dijk: “Als je in kerken vraagt: wil je graag relevant en betekenisvol zijn voor de omgeving, zegt iedereen ‘ja’. En er gebeuren ook mooie dingen in de kerk, ik geef maar als voorbeeld de voedselbank. Toch hoor ik vaak dat kerken ermee worstelen om op een goede manier verbinding te zoeken met de omgeving. Het omzien naar de omgeving zit vaak niet in het DNA van kerken, het blijft bij het enthousiasme van een aantal kerkleden hoe goed dat ook is. Umoja wil daar verandering in brengen. Het gaat om een verandering in denken én doen.”
Specifieke plek
Nederland is anders dan Kenia, beseft Van Dijk. “In Afrika is de materiële nood groter en veel meer zichtbaar. In Rotterdam ook nog wel, maar in Barneveld minder; al zullen ze daar ook een voedselbank hebben. Veel nood is onzichtbaar. In Nederland is eenzaamheid een groot probleem. Het begint bij bewustwording bij gemeenteleden. Elke kerk is anders, elke omgeving is weer anders. Het is belangrijk dat je weer ontdekt waarom je kerk bent op de specifieke plaats waar God je geplant heeft. Zorg dat je een goed beeld krijgt van de wijk. Kijk ook goed naar je vijf broden en twee vissen. Welke kwaliteiten heeft je gemeente, wat kun je bieden, welke financiële mogelijkheden zijn er? Kijk kritisch naar de tijdbesteding in de kerk. Want even Umoja erbij doen kan niet.”
Handelingen
Van Dijk vertelt dat de gemeente in Handelingen 2 hem sterk aanspreekt. “Ook al hoor je vaak dat het een utopie is. Daar lezen we dat de gemeente in de gunst stond bij heel het volk. Ik geloof dat dit werkelijkheid kan worden als we oog hebben voor onze omgeving en daadwerkelijk geïnteresseerd zijn in mensen en in hun verhaal. Niet beginnen bij ons eigen verhaal, maar bij dat van hun en dat we bereid zijn om ons leven te delen. Vragen komen dan wel vanzelf. In onze tijd hebben best wel veel mensen een negatief beeld van de kerk, maar dat verandert dan. Sleutelwoorden zijn vertrouwen en geduld.”
Meer informatie: umojanederland.nl
Praktijkvoorbeelden
Wederkerigheid
Ds. Nellie van Voornveld van de Protestantse Schenkelkerk in Capelle aan den IJssel merkt dat haar kerk met behulp van Umoja zichtbaarder is geworden in de wijk. Het verlangen om meer van betekenis te zijn in de directe omgeving was er al. Vooral het eerste jaar was een eyeopener voor veel deelnemers. “We leerden veel. Welke weg gaat God in het herstel van relaties, hoe kom je mensen op het spoor die leven in armoede en hoe ontdek je ook je eigen sociale of culturele armoede?” Stuk voor stuk vragen die hielpen bij het bepalen welke positie de kerk wilde innemen in de wijk. “Je gaat ook echt kijken met andere ogen. Wat zie je? Zie je rommel of zie je wat al wél goed gaat? We zien buurtbewoners niet meer alleen als mensen die we moeten bereiken met het evangelie of moeten helpen. Gemeenteleden ontdekten juist veel vindingrijke initiatieven die er al zijn. Die wederkerigheid ervaren ze als waardevol. Zo wordt de kerk bijvoorbeeld gevraagd om mee te denken bij projecten, zoals een wijkrestaurant, kinderclubs in het buurthuis en het jaarlijkse buurtfeest. De alertheid van mensen op nood van buurtbewoners groeit ook. Het heeft ons geleerd om in te gaan op dingen die je tegenkomt, zelfs als dat kleinschalig is. Bijvoorbeeld het wandelen met een vrouw uit de buurt die eenzaam is, of om de beurt koken voor iemand die langdurig ziek is. Als je dat samen kunt oppakken, is dat veel krachtiger!”
Urgentie
De Kandelaar in Amersfoort (GKV) zit nu in het tweede jaar van het Umoja-proces. Naast dat ze het gedachtengoed van Umoja inpassen in hun al bestaande activiteiten brengt het proces ze ook op nieuwe ideeën. Zo hielden ze een avond met wijkdeskundigen, zoals de wijkagent. Met een aantal gemeenteleden ging de kerk in gesprek met professionals uit de wijk. “Door professionals uit verschillende vakgebieden uit te nodigen ga je met andere ogen naar je buurt kijken. Je hoort meer, voelt meer en krijgt een gevoel van urgentie om de problematiek in je wijk aan te pakken,” is de ervaring bij de Kandelaar.
Binnenste Buiten
Het doel van Umoja is om als individu en als kerkgemeenschap te ontdekken waar je Jezus kan volgen en Hem kan laten zien in je eigen omgeving. In de afgelopen maanden hebben ook de kringen van de Nieuwe Kerk Utrecht (PKN) in het teken gestaan van Umoja. Eén van de activiteiten waar de Umoja-kringen aan mee deden is de zogenaamde ‘Binnenste Buiten dag’, een dag waarop zoveel mogelijk Nieuwe Kerkleden zich inzetten voor mensen die wel wat hulp kunnen gebruiken.
